Początek życia człowieka a pozyskiwanie embrionalnych komórek macierzystych

Przy okazji Orzeczenia z dnia 18 października 2011r. dotyczącego zakazu patentowania komórek macierzystych, Europejski Trybunał Sprawiedliwości po raz pierwszy sformułował definicję embrionu ludzkiego i uznał poczęcie za początek biologicznej egzystencji człowieka, bez względu na formę tego poczęcia. Embrion w każdej fazie rozwoju należy więc uznać za rzeczywistą, a nie tylko potencjalną istotę ludzką.

Orzeczenie to wywołało ogromną radość i obudziło nadzieję wszystkich ludzi związanych ze środowiskiem PRO LIFE, natomiast w mediach dosyć cicho na ten temat…

Sędziowie Trybunału Sprawiedliwości UE orzekli, że jeśli dla pozyskania komórek macierzystych embriony są niszczone, tym samym narusza to zasadę ochrony godności człowieka. Stwierdzono, że:

„Za embrion ludzki należy uznać każdą komórkę jajową od momentu jej zapłodnienia, a także nie zapłodnione komórki jajowe, w które wszczepiono jądro komórki jajowej pochodzące z dojrzałej komórki ludzkiej, a także nie zapłodnione ludzkie komórki jajowe, pobudzone do podziału i dalszego rozwoju na drodze partenogenezy”.

Mimo, że organizmy te nie zostały zapłodnione w ścisłym znaczeniu tego słowa, to na skutek technologii użytej do ich pozyskania mogą one zapoczątkować proces rozwoju jednostki ludzkiej, tak jak embrion powstały w wyniku zapłodnienia komórki jajowej.

Trybunał zastrzegł, że przedmiotem patentu może być wykorzystanie embrionalnych komórek macierzystych do celów terapeutycznych lub diagnostycznych tylko z korzyścią dla embrionu.

Problem pozyskiwania embrionalnych komórek macierzystych był też rozważany na Kongresie w Watykanie. W dniach 9-11 listopada 2011r. odbyła się tam międzynarodowa konferencja dotycząca możliwości zastosowania dojrzałych komórek macierzystych.

Na kongresie przedstawione zostały wyniki badań naukowych, potwierdzające skuteczność leczenia wielu chorób w oparciu o dojrzałe komórki macierzyste, czyli pochodzące z wykształconych już tkanek, najczęściej osób dorosłych. Dobre rezultaty uzyskać można w przypadku chorób nowotworowych, stwardnienia rozsianego, chorobie Parkinsona i Alzheimera, cukrzycy, a także przy leczeniu rozległych oparzeń. Dojrzałe komórki macierzyste obecne są w naszym organizmie w szpiku kostnym, wątrobie czy mózgu, a także w krwi pępowinowej, którą można pobrać po narodzinach dziecka.

Nie jest więc słusznym argument, że jedyną metodą skutecznie odpowiadającą na potrzeby chorych, oczekujących na nowe sposoby leczenia i ratowania ich życia musi być niszczenie ludzkich embrionów, w celu pobrania komórek macierzystych. 

Co to są komórki macierzyste?

Komórki macierzyste (inaczej komórki pnia) mają zdolność do niekończącej się liczby podziałów, odnawiania się i charakteryzują się umiejętnością różnicowania się względem innych typów komórek, co w praktyce oznacza, że posiadają możliwość przekształcania się w każdy dowolny rodzaj tkanki i organ. Dzięki takim umiejętnościom są zatem niezwykle pożądane we współczesnej medycynie.

Ze względu na sposób pozyskiwania komórek wyróżnić można komórki macierzyste embrionalne i komórki macierzyste somatyczne (dojrzałe).

Komórki macierzyste embrionalne pozyskiwane są z komórek embrionów nadprodukowanych, nie wykorzystanych w procedurze In vitro. W efekcie pobrania komórek embrion ulega zniszczeniu. W 2006 roku amerykańscy naukowcy podjęli wprawdzie próbę wyhodowania linii komórek macierzystych poprzez pobranie jedynie 1-2 komórek z 10 komórkowych embrionów, ale kolonie zarodkowych komórek udało sie wyhodować jedynie w dwóch przypadkach na kilkanaście pobranych komórek. Poza tym, specjaliści twierdzą, że komórki te mogą być wykorzystywane jedynie u człowieka urodzonego z zarodka, z którego zostały pobrane lub u osoby blisko spokrewnionej.

Dojrzałe komórki macierzyste natomiast pobrać można z już wykształconych tkanek: ze szpiku kostnego, krwi obwodowej, naczyń krwionośnych, mózgu, wątroby, mięśni szkieletowych, a także z krwi pępowinowej po porodzie.

Uzyskane komórki macierzyste poddawane są hodowaniu w warunkach laboratoryjnych umożliwiających im prawidłowy rozwój i oczekiwany wzrost. Embrionalne komórki macierzyste, w odróżnieniu od dojrzałych komórek macierzystych, udaje się już bardzo wydajnie hodować.

Dlaczego naukowcy tak szczególnie cenią embrionalne komórki macierzyste? Stwierdzono, że mają one większą plastyczność, wiekszą możliwość różnicowania się w stosunku do dojrzałych komórek macierzystych, są one zarówno totimpotentne, jak i multipotentne (pluripotencjalne) czyli zdolne do różnicowania w każdy typ komórek dojrzałego organizmu.

Jednak cele terapeutyczne udaje się zrealizować także poprzez pobranie komórek macierzystych z tkanek osób dorosłych oraz tych pozyskiwanych z krwi pępowinowej. Szczególne znaczenie mają komórki krwi pępowinowej ponieważ nie zawierają komórek nowotworowych, a także charakteryzują się obniżoną aktywnością immunologiczną (ich przeszczepienie powoduje mniej powikłań u biorcy, mniejsze ryzyko odrzucenia przeszczepu).

Wykorzystanie embrionalnych komórek macierzystych dla celów naukowych i medycznych budziło od lat wiele kontrowersji natury etycznej. Być może nowe Orzeczenie Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości stanie się kamieniem milowym w prawnej ochronie ludzkiego życia. Nie można przecież uznać, że produkowanie i wykorzystywanie żywych ludzkich embrionów w celu uzyskania komórek macierzystych jest dla tego małego człowieka w zarodkowej fazie jego życia płodowego godne i pełne szacunku, bo po prostu oznacza dla niego śmierć.

„Dobry cel nie czyni dobrego działania, które jest samo w sobie złe. Nie wolno uśmiercać jednej istoty dla ratowania drugiej”. (KEP)

Z racji tego, że od pierwszych chwil po zapłodnieniu nowy organizm ludzki ma już swój własny, niepowtarzalny kod genetyczny DNA, a więc indywidualne cechy osobowe, ściśle określoną tożsamość, względy etyczne, moralne i religijne nie pozwalają na zaakceptowanie pozyskiwania komórek macierzystych od embrionów ludzkich. Ceną ratowania czyjegoś życia nie może być utrata innego życia, nawet na tak początkowym etapie jego rozwoju, ani też produkcja embrionów czy klonowanie ich w intencji wykorzystania w procesie leczenia chorego. 

Skoro można uzyskać podobne wyniki skuteczności leczenia z użyciem komórek macierzystych pobranych z krwi pępowinowej lub od dorosłych, to czy nie powinno się zaangażować wszelkich możliwych sił i środków w rozwijanie nowoczesnej technologii i wspieranie badań nad hodowaniem i wykorzystaniem dojrzałych komórek macierzystych?