Dlaczego Naturalne Metody Planowania Rodziny (NPR) mogą być alternatywą dla środków antykoncepcyjnych?

Płodność jest bardzo ważną, a zarazem dość trudną kwestią. Kiedy dorastamy uświadamiamy sobie, że ona istnieje i w tym czasie trochę nas to przerasta. Kiedy jesteśmy młodzi, mamy wrażenie, że płodność jest ciągła i nieograniczona, więc staramy się ją poskromić i regulować. Kiedy już dorośniemy do założenia własnej rodziny, okazuje się, że płodność jest jedynie okresowa i nierzadko bardzo ograniczona, próbujemy więc ją wzmocnić czy przywrócić. W późniejszym wieku, kiedy zaczynamy się nią cieszyć odkrywamy, że płodność zanika i w końcu ustaje.

Płodność jest dla człowieka wielkim skarbem, ponieważ zapewnia rodzajowi ludzkiemu przetrwanie. Nie dbanie o nią, zbyt intensywne regulowanie jej, czy próby jej czasowego wyłączenia spowodować mogą daleko idące konsekwencje w przyszłości.

Cała gospodarka hormonalna, odpowiadająca także za obszar płodności, sterowana jest przez najwyższe obszary mózgu człowieka, a każda ingerencja w ten naturalny mechanizm musi powodować negatywne skutki dla funkcjonowania całego organizmu. Warto więc dowiedzieć się, jak precyzyjnie natura pozwala nam na rozróżnianie dni płodnych i niepłodnych, a jak działają różnorodne środki wytworzone przez człowieka w celach antykoncepcyjnych.

W dalszej części tego artykułu znajdziesz odpowiedzi na podstawowe pytania, które nasuwają się przy omawianiu naturalnych metod planowania rodziny (NPR) oraz środków antykoncepcyjnych, powodujących przejściową niepłodność:

• Jaka jest skuteczność metod naturalnych, a jaka jest skuteczność antykoncepcji?
• Co jest bezpieczniejsze dla zdrowia kobiety?
• Dla kogo przeznaczone są naturalne metody planowania rodziny (NPR), a kto może stosować antykoncepcję hormonalną?
• Jakie są mechanizmy działania naturalnych metod planowania rodziny oraz hormonalnych środków antykoncepcyjnych?
• Jakie mogą wystąpić skutki uboczne antykoncepcji i jakie niepożądane działania jej stosowania?
• Jak przedstawia się kwestia trudności stosowania metod naturalnych, a jak środków antykoncepcyjnych?
• Czy wybór metody regulacji urodzeń ma wpływ na wzajemne relacje partnerów?

Skuteczność działania środków antykoncepcyjnych i skuteczność  naturalnych metod rozpoznawania płodności (NPR)

Gospodarka hormonalna sterowana jest przez najwyższe obszary mózgu człowieka, a każda ingerencja w ten naturalny mechanizm musi powodować negatywne konsekwencje dla funkcjonowania całego organizmu. W przypadku antykoncepcji hormonalnej stajemy przed ciągłym wyborem: albo duża szkodliwość i wysoka skuteczność, albo mniejsza szkodliwość i niższa skuteczność. W zależności od zastosowanej metody antykoncepcji hormonalnej, skuteczność kształtuje się na poziomie 99,2%-99,8% (wg Gillebauda).

Naturalne Metody Planowania Rodziny są natomiast zupełnie nieszkodliwe dla zdrowia, a jednocześnie cechują się bardzo wysoką skutecznością działania (skuteczność wieloobjawowej metody Rötzera wynosi 99,8% przy wyznaczaniu niepłodności przedowulacyjnej i 100% przy wyznaczaniu niepłodności poowulacyjnej). Należy przy tym pamietać, że przy nie przestrzeganiu reguł stosowanej metody, także i jej efektywność się obniża.

Przeczytaj więcej: Skuteczność naturalnych metod rozpoznawania płodności oraz środków antykoncepcyjnych?

Bezpieczeństwo stosowania antykoncepcji i metod NPR

Naturalne Metody Planowania Rodziny mogą być bezpiecznie stosowane w każdym okresie życia kobiety: w okresie poporodowym, w okresie karmienia piersią, w premenopauzie,  w czasie choroby, również u dorastających dziewcząt i w przypadku cykli nieregularnych. Naturalne metody rozpoznawania płodności można stosować przy większości chorób, także przewlekłych.

Przy stosowaniu antykoncepcji hormonalnej istnieje długa lista przeciwwskazań i ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Ponadto ich skuteczność może być osłabiona poprzez przyjmowanie niektórych leków, niedyspozycje ze strony układu trawiennego, czy niepunktualne zażywanie. Istnieje też cała lista schorzeń, przy których nie powinno się, bądź nie wolno stosować antykoncepcji hormonalnej.

Dla kogo przeznaczone są metody NPR, a dla kogo antykoncepcja?

Naturalne metody planowania rodziny przeznaczone są dla każdej kobiety:

• dla dziewcząt i kobiet bardzo młodych o nieregularnych cyklach,
• dla młodych i starszych kobiet planujących ciążę, a także mających trudności z zajściem w ciążę,
• dla kobiet odkładających starania o dziecko, zainteresowanych wyznaczaniem dni płodnych i niepłodnych,
• dla kobiet po porodzie i w okresie laktacyjnym,
• dla kobiet w okresie premenopauzy, kiedy cykle występują nieregularnie,
• oraz dla kobiet chcących obserwować swoją płodność w celach diagnostycznych.

Nie ma żadnych przeciwwskazań do stosowania naturalnych metod planowania rodziny (NPR) w żadnej grupie wiekowej, ani przy żadnego rodzaju schorzeniach czy chorobach.

Środki antykoncepcyjne z zasady przeznaczone są dla kobiet zdrowych. Producenci wymieniają następujące ograniczenia i przeciwwskazania do używania antykoncepcji:

• Przy tabletkach dwuskładnikowych – wystąpienie choroby naczyniowej w wywiadzie rodzinnym, oraz choroby niedokrwiennej serca, wady zastawkowej serca, wystepowanie nadciśnienia, żylaków i zaburzenia krzepnięcia krwi lub rodzinna hiperlipidemia, cukrzyca, choroby wątroby, przebycie żółtaczki ciążowej i choroby trofoblastycznej, dolegliwości migrenowe oraz nowotwór sutka i macicy.
• Przeciwwskazania przy tabletkach jednoskładnikowych - choroby układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie rodzinnym, choroba niedokrwienna serca, wada zastawkowa serca, nadciśnienie, żylaki i zaburzenia krzepnięcia krwi lub rodzinna hiperlipidemia, cukrzyca, choroby wątroby, przebycie żółtaczki ciążowej i choroby trofoblastycznej, występujące migreny oraz nowotwór sutka i macicy.
• Plastrów antykoncepcyjnych nie poleca się dla osób z chorobami wątroby, chorobami układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie rodzinnym, chorobami układu krążenia, przy występującym nadciśnieniu, długotrwałym unieruchomieniu, przy paleniu papierosów, dużej otyłości, niedokrwistości i toczeniu rumieniowatym.
• Przy wkładkach domacicznych przeciwwskazaniem do ich założenia są nawracające stany zapalne, niedokrwistość, nieregularne krwawienia o niewyjaśnionej przyczynie, podejrzenie ciąży, przebyta ciąża pozamaciczna, wady rozwojowe macicy oraz jej nieprawidłowa budowa, obecność mięśniaków i torbieli, uczulenie na tzw. substancje aktywne wkładki, nie powinny także być stosowane u kobiet, które nie rodziły i u osób ze zmniejszoną odpornością organizmu.

Należy też pamiętać, że środki hormonalne nie powinny być stosowane w celu „leczenia” nieregularnych miesiączek, ponieważ one całkowicie znoszą miesiączki oparte na własnym cyklu hormonalnym, wprowadzając sztuczny mechanizm cyklu, a występujące w okresie przerwy w zażywaniu tabletek krwawienie jest jedynie wynikiem odstawienia gestagenów (syntetycznych odpowiedników progesteronu). Po zakończeniu przyjmowania tabletek hormonalnych organizm będzie potrzebował czasu, aby powróciła równowaga w gospodarce hormonalnej.

Mechanizmy działania hormonalnych środków antykoncepcyjnych

Skład antykoncepcyjnych środków hormonalnych został tak opracowany, aby odwzorowywać drugą fazę (poowulacyjną) cyklu miesiączkowego kobiety, która charakteryzuje się Indeksem Pearl’a = 0.

Mechanizm działania antykoncepcji hormonalnej koncentruje się na zahamowaniu owulacji lub zaburzeniu rozwoju pęcherzyków jajnikowych, upośledzeniu funkcji błony śluzowej macicy tak, by uniemożliwić zagnieżdżenie się zarodka, a także pogorszeniu jakości śluzu szyjkowego w celu ograniczenia plemnikom zdolności do przemieszczania się w głąb macicy i jajowodów.

Antykoncepcja oznacza czasowe lub trwałe pozbawienie płodności, a niektóre jej formy mają nawet charakter wczesnoporonny, ponieważ uniemożliwiają małemu człowiekowi w fazie zarodkowej zagnieżdżenie się w jamie macicy.

Znane są następujące mechanizmy działania środków antykoncepcyjnych:

• Zagęszczenie wytwarzanego przez szyjkę macicy śluzu, co ogranicza zdolność plemników do przemieszczania się w głąb macicy i jajowodów,
• Zaburzenie procesu dojrzewania pęcherzyków jajnikowych zawierających komórkę jajową lub wystąpienia owulacji,
• Uniemożliwienie zagnieżdżania się zarodka (blastocysty) w błonie śluzowej jamy macicy (endometrium), poprzez zanik gruczołów błony śluzowej macicy i upośledzenie rozwoju endometrium,
• Ponadto hormonalne środki antykoncepcyjne oddziałują także na perystaltykę jajowodów, osłabiając ich kurczliwość i ruch rzęsek, co ma uniemożliwić zarodkowi ludzkiemu dotarcie do jamy macicy i zagnieżdżenie się w niej w zaprogramowanym do tego czasie (5-6 dni).

Powszechnie głoszona (zwłaszcza przez producentów antykoncepcji) jest dziś teza, że hormonalne środki antykoncepcyjne nie mają działania wczesnoporonnego. Wniosek taki wynika z przyjęcia specyficznej definicji początku ludzkiego życia, zgodnie z którą zaczyna się ono nie w momencie zapłodnienia, ale z chwilą implantacji zarodka w błonie śluzowej macicy. Zgodnie z taką definicją tabletki hormonalne i wkładki domaciczne nie są środkami wczesnoporonnymi, bo powodują śmierć embrionu jeszcze przed zagnieżdżeniem, czyli „przed początkiem ciąży”. Według dr Adama Kuźnika, dla ścisłości należałoby mówić o przeciwzagnieżdżeniowym działaniu antykoncepcji hormonalnej. Nie zmienia to jednak faktu, że istotą tego mechanizmu może być doprowadzenie do unicestwienia kilkudniowego zarodka ludzkiego.

Jak działają naturalne metody rozpoznawania płodności?

Naturalne metody rozpoznawania płodności (metody Naturalnego Planowania Rodziny) nie mają charakteru antykoncepcyjnego, a jedynie dostarczają informacji o możliwej płodności w oparciu o sygnały wysyłane przez organizm kobiety tj.: zmiany wydzieliny śluzowej szyjki macicy, zmiany w obrębie szyjki macicy czy zmiany podstawowej temperatury ciała, umożliwiając dostosowanie aktywności seksualnej do bieżących planów rodzicielskich. Metody naturalne opierają się na obserwacji naturalnego i indywidualnego rytmu płodności kobiety, co pozwala na precyzyjne rozpoznawanie dni płodnych i okresów niepłodności.

Podstawową kwestią jest zdobycie wiedzy na temat zachodzących cyklicznie zmian hormonalnych i towarzyszących im symptomów oraz opanowanie reguł interpretacji tych objawów. Opracowane zostały zarówno reguły pozwalające określić dni płodne, jak i reguły pozwalające na precyzyjne wyznaczenie okresów naturalnej niepłodności.

To do obojga partnerów należy decyzja, w jaki sposób wiedzę tą spożytkują: czy zechcą odłożyć poczęcie się dziecka i wstrzymają się ze współżyciem do okresu niepłodności, czy też zdecydują się na powiększenie rodziny i podejmą współżycie w czasie dni płodnych.

Działania niepożądane i skutki uboczne antykoncepcji 

Stosowanie naturalnych metod planowania rodziny nie powoduje występowania żadnych skutków ubocznych, nie występują także żadne dolegliwości i jakiekolwiek zagrożenia dla zdrowia.

Przyjmowanie i stosowanie hormonalnych środków antykoncepcyjnych powoduje szereg działań niepożądanych, skutków ubocznych, a nawet spowodować może zagrożenie dla zdrowia:

• Tabletka dwuskładnikowa – może spowodować skutki uboczne w postaci nudności i wymiotów, bólów głowy i indukowanych migren, przyrostu masy ciała, obniżenia libido, plamienia i krwawienia z dróg rodnych, zmian skórnych, a nawet zmian nastroju ze skłonnością do depresji.

Możliwe zagrożenia związane są ze wzrostem ryzyka ostrego zawału serca, rozwojem choroby nadciśnieniowej, żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej, wzrostem zachorowalności na nowotwory sutka, szyjki macicy, wątroby, zagrożeniem cukrzycą czy kamicą pęcherzyka żółciowego.

• Tabletka jednoskładnikowa – skutkami ubocznymi są: przyrost masy ciała, nudności i wymioty, wypadanie włosów, nasilenie objawów PMS (zespołu napięcia przedmiesiączkowego), osteoporoza i osteopenia, nieprawidłowe profile lipidów we krwi, zamiany skórne, hirsutyzm (działanie androgenne), hiperprolaktynemia, zmiany nastroju i depresje, zmniejszenie libido, zapalenia pochwy, torbiele jajników, przemijające plamienia z dróg rodnych.

Działania niepożądane to: zaburzenia parametrów czynności wątroby, tarczycy, nadnerczy i nerek, gospodarki węglowodanowej czy układu krzepnięcia oraz przyczynianie się do zwiększenia częstotliwości występowania ciąż pozamacicznych i torbieli jajników.

• Plastry antykoncepcyjne – spowodować mogą: nudności, wymioty, ostudę (brązowe plamy na twarzy), przyrost masy ciała, zmniejszenie libido, suchość pochwy, pogorszenie nastroju, bóle głowy, przemijające plamienia z dróg rodnych.

Zagrożenia dotyczą: choroby zakrzepowej, choroby naczyń wieńcowych, nadciśnienia tętnicze, udaru mózgu, żółtaczki, raka piersi czy zaniku miesiączkowania.

• Wkładka domaciczna - ze względu na zaburzenie kurczliwości jajowodów zwiększa się 10-krotnie możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej, istnieje ryzyko przebicia macicy podczas zakładania oraz możliwość wysunięcia się kształtki na skutek zwiększonej czynności skurczowej macicy wywołanej przez prostaglandyny.

Wzrasta także ryzyko zakażenia narządu rozrodczego i okolicznych tkanek, wystąpienia uogólnionego zakażenia organizmu oraz nieprawidłowych i obfitych krwawień. Często pojawiają się też krwawienia śródcykliczne i nasilają się dolegliwości bólowych w obrębie miednicy mniejszej.

Trudność stosowania metod NPR oraz trudności w zastosowaniu antykoncepcji

Naturalne metody planowania rodziny wymagają zdobycia wiedzy o funkcjonowaniu własnego organizmu tj. zrozumieniu zachodzących cyklicznie zmian hormonalnych i ich następstw. Ponadto wymagają zastosowania się do reguł służących wyznaczaniu dni płodnych i okresów niepłodności oraz okresowej wstrzemięźliwości seksualnej w granicach wyznaczonych przez dni potencjalnie płodne. Nieprzestrzeganie reguł i pomijanie/ignorowanie bieżących obserwacji może obniżyć skuteczność metody.

Należy pamiętać o występowaniu czynników (silny stres, choroba z gorączką, zakłócenia pory snu) zaburzających obraz jednego z interpretowanych objawów – najczęściej temperatury, ale możliwe jest dokonanie analizy w oparciu o pozostałe objawy.

Środki antykoncepcyjne wbrew pozorom powodują szereg różnorakich trudności w stosowaniu. Przede wszystkim wiele z przyjmowanych leków, także ziołowych, osłabia ich skuteczność. Co gorsza w niewielu załączonych ulotkach opisane są szczegółowo preparaty obniżające efektywność antykoncepcji doustnej. Wszelkie zaburzenia wchłaniania (wymioty, biegunki) powodują konieczność uzupełnienia dawki. Skuteczność antykoncepcji doustnej obniżają także błędy użytkowniczek związane z nieregularnością przyjmowania tabletek czy nawet z pomijaniem kolejnych dawek, a to z kolei powoduje konieczność zastosowania dodatkowego środka antykoncepcyjnego (mechanicznego lub chemicznego).

Wpływ stosowanej metody regulacji poczęć na relacje w związku

Antykoncepcja od łac. antyconceptio  to działania i środki, które umożliwić mają podejmowanie współżycia płciowego bez okresowych ograniczeń, w oddzieleniu od płodności, przeciwko poczęciu nowego życia.

Częstość rozwodów u par stosujących antykoncepcję sięga 50%, natomiast u par korzystających z naturalnych metod rozpoznawania płodności odsetek rozwodów wynosi tylko ok. 2%. Wynika to z różnicy stylów życia – w przypadku par zachowujących naturalną płodność oraz dbających o wspólną płodność diametralnie odmienny jest stosunek do siebie nawzajem: akceptacja siebie w pełni, tj. wraz z całą sferą płciowości kobiety i mężczyzny, odpowiedzialność i troska o siebie nawzajem, wzajemny dialog i zrozumienie, sztuka panowania nad swoją seksualnością oraz traktowanie płodności jako daru.

Podstawową i znamienną różnicą pomiędzy NPR a antykoncepcją jest podejście do kwestii odpowiedzialności i jakości relacji pomiędzy kobietą a mężczyzną. W przypadku par stosujących różnorodne środki antykoncepcyjne obserwujemy odrzucenie odpowiedzialności zarówno za siebie nawzajem, jak i w stosunku do ewentualnego dziecka.

Przywoływane często argumenty typu „człowiek jest tylko człowiekiem” mają ukazać słabość kobiety i mężczyzny wobec popędu seksualnego, któremu nie sposób się oprzeć. A przecież w życiu wielokrotnie spotykamy się z sytuacjami, kiedy konieczna jest czasowa abstynencja seksualna, np. w przypadku poważnej choroby, zagrożonej ciąży, okresowej rozłąki - korzystne jest więc kształtowanie silnej woli i umiejętności panowania nad własnym popędem seksualnym.

Argument „należy korzystać z postępu” przywołują ludzie do wytłumaczenia stosowania sztucznych sposobów na zapobieganie ciąży, które wydają się „nowoczesne”, bo są wygodne, nie wymagają zastanawiania się i podejmowania jakichkolwiek decyzji, opanowywania swoich pragnień, czy liczenia się z konsekwencjami nieprzemyślanych zachowań.  Zamiast korzystania z własnego rozumu i zaufania własnemu organizmowi, skazujemy się na wiarę w środki antykoncepcyjne, które przecież nie mają stuprocentowej skuteczności działania.

Na argument „poczucia wolności” powołują się zwykle młodzi ludzie, którzy uzależniają własne szczęście od doznań seksualnych, nie chcą być niczym ograniczani, ani nie chcą ponosić  nieprzewidzianych przez siebie konsekwencji. Wiele par jest jednak nieszczęśliwych, pomimo tej „wolności” i swobody, jaką stwarza antykoncepcja. Następuje spłycenie wzajemnych relacji, koncentracja na cielesności zamiast na sferze emocjonalnej, spowszednienie seksu i poszukiwanie coraz to nowych bodźców, wrażeń i doświadczeń.

Podstawowe rodzaje hormonalnych preparatów antykoncepcyjnych i ich działania niepożądane

Skład tabletki antykoncepcyjnej hormonalnej został dobrany tak, aby naśladował przebieg II fazy cyklu miesiączkowego kobiety, ponieważ faza ta cechuje się Indeksem Pearl’a = 0,0.  Podjęto więc próbę stworzenia syntetycznej kombinacji, mającej blokować najwyższe poziomy regulacji hormonalnej organizmu kobiety (oś podwzgórze – przysadka – jajnik).

Hormonalne środki antykoncepcyjne możemy następująco podzielić ze względu na ich skład:

• Dwuskładnikowa tabletka antykoncepcyjna zawiera zarówno składnik estrogenny jak i składnik progestagenny. Składnik estrogenny hamuje wydzielanie FSH i blokuje dojrzewanie pęcherzyków w jajniku, potęguje działanie progestagenów. Składnik progestagenny (działający przez 21 dni) hamuje wydzielanie LH co zwykle blokuje owulację, wpływa na pogorszenie się jakości śluzu wytwarzanego w szyjce macicy, upośledza błonę śluzową macicy, ponieważ wysokie stężenie progesteronu zaburza prawidłową fazę wzrostową endometrium, zaburza kurczliwość jajowodów i prędkość transportu jajowodowego zarówno dla plemników, jak i dla zarodka ludzkiego.

Szkodliwe działania ogólnoustrojowe pigułki antykoncepcyjnej: wzrost ryzyka ostrego zawału serca, rozwoju choroby nadciśnieniowej, żylnej choroby zatorowo-zakrzepowej, wzrost zachorowalności na nowotwory sutka, szyjki macicy, wątroby, zagrożenie cukrzycą czy kamicą pęcherzyka żółciowego.

Działania niepożądane dwuskładnikowej tabletki antykoncepcyjnej: nudności i wymioty, bóle głowy i indukowane migreny, przyrost masy ciała, obniżenie libido, plamienia i krwawienia z dróg rodnych, zmiany skórne, zmiany nastroju ze skłonnością do depresji.

Przeciwwskazania do stosowania pigułki antykoncepcyjnej: ryzyko choroby naczyniowej, choroba niedokrwienna serca, wada zastawkowa serca, nadciśnienie, żylaki i zaburzenia krzepnięcia krwi lub rodzinna hiperlipidemia, cukrzyca, choroby wątroby, przebycie żółtaczki ciążowej i choroby trofoblastycznej, migrena, nowotwór sutka i macicy.

• Tabletka zawierająca wyłącznie progestageny (tzw. minipigułka)działa 24 godziny, zalecono przyjmowanie jej punktualnie. Mechanizm działania minipigułki obejmuje efekty charakterystyczne dla progestagenów, czyli pogorszenie jakości śluzu szyjkowego, upośledzenie właściwości błony śluzowej macicy do implantacji zarodka ludzkiego, modyfikację czynności jajowodów. W trakcie stosowania minipigułki występuje niskie stężenie estradiolu i obniżona aktywność fazy wzrostu i rozwoju pęcherzyków jajnikowych, niższy poziom wydzielania LH, upośledzenie tworzenia prawidłowego ciałka żółtego i niskie stężenie progesteronu. U co trzeciej kobiety stosującej minipigułkę dochodzi jednak do owulacji. W czasie stosowania minipigułki naturalne cykle nie są całkowicie zniesione, a więc ich główne działanie sprowadza się nie do zapobiegania zapłodnieniu, ale do zapobiegania zagnieżdżeniu się zarodka ludzkiego – jest to więc działanie wczesnoporonne.

Szkodliwe działania minipigułki:przyczyniają się do zwiększenia częstotliwości występowania ciąż pozamacicznych i torbieli jajników, powodują zaburzenia parametrów czynności wątroby, tarczycy, nadnerczy i nerek, gospodarki węglowodanowej czy układu krzepnięcia.

Działania uboczne: przyrost masy ciała, nudności i wymioty, wypadanie włosów, nasilenie objawów PMS (zespołu napięcia przedmiesiączkowego), osteoporoza i osteopenia, nieprawidłowe profile lipidów we krwi, zamiany skórne, hirsutyzm (działanie androgenne), hiperprolaktynemia, zmiany nastroju i depresje, zmniejszenie libido, zapalenia pochwy, torbiele jajników, przemijające plamienia z dróg rodnych.

Przeciwwskazania do stosowania minipigułki: choroby układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie rodzinnym, choroba niedokrwienna serca, wada zastawkowa serca, nadciśnienie, żylaki i zaburzenia krzepnięcia krwi lub rodzinna hiperlipidemia, cukrzyca, choroby wątroby, przebycie żółtaczki ciążowej i choroby trofoblastycznej, migrena, nowotwór sutka i macicy.

• Hormonalne plastry antykoncepcyjne to preparatywformie plastra zawierającego norelgestromin i etylenoestradiol. Plastry nakleja się raz na 7 dni, przez 3 kolejne tygodnie po czym następuje tygodniowa przerwa. Uwalniana przez skórę dzienna dawka hormonów powoduje takie ich stężenie we krwi, jak przy zażywaniu dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych, ale wyeliminowane zostały dobowe wahania.

Mechanizm działania plastrów antykoncepcyjnych jest podobny do dwuskładnikowych tabletek antykoncepcyjnych: hamuje wzrastanie pęcherzyków jajnikowych i blokuje owulację, powoduje pogorszenie się śluzu szyjki macicy, spowalnia perystaltykę jajowodów oraz wywołuje negatywne zmiany w endometrium.

Możliwe powikłania:choroba zakrzepowa, choroby naczyń wieńcowych, nadciśnienie tętnicze, udar mózgu, żółtaczka, rak piersi czy zanik miesiączkowania.

Działania niepożądane:nudności, wymioty, ostuda (brązowe plamy na twarzy), przyrost masy ciała, zmniejszenie libido, suchość pochwy, pogorszenie nastroju, bóle głowy, przemijające plamienia z dróg rodnych.

Przeciwwskazania do stosowania plastrów antykoncepcyjnych:choroby wątroby, choroby układu sercowo-naczyniowego w wywiadzie rodzinnym, choroby układu krążenia, nadciśnienie, długotrwałe unieruchomienie, palenie papierosów, duża otyłość, niedokrwistość, toczeń rumieniowaty.

• Preparaty gestagenne w iniekcjach i implantach. Implanty podskórne nie są dopuszczone do stosowania w Polsce, zawierają progestagen uwalniany powoli w ciągu 5-u lat. Iniekcje są metodą nieodwracalną przez okres 2-3 miesięcy, nie istnieje w tym czasie możliwość usunięcia związku chemicznego pomimo np. wystąpienia powikłań. Teoretycznie powrót prawidłowych dwufazowych cykli powinien potrwać około 8. miesięcy, ale nierzadko powrót samoistnej funkcji hormonalnej trwa dłużej. Występują tu nieregularne, nie dające się przewidzieć skąpe krwawienia lub całkowity ich zanik. Działanie iniekcji, zwłaszcza po 9. tygodniu od podania podobne jest do działania minipigułki. Takie same są także działania uboczne.

• Preparaty hormonalne po stosunku mają także działanie antynidacyjne, czyli przeciwzagnieżdżeniowe, a więc mogą działać wczesnoporonnie.

Zablokowanie owulacji na skutek podania wysokiej dawki hormonów jest możliwe tylko w okresie kilkudziesięciu godzin przed jajeczkowaniem. Kobiety przyjmują duże dawki hormonów nie wiedząc, w której fazie cyklu się znajdują, a takie szkodliwe dawki hormonów zmieniają fizjologię kilku następnych cykli.

Stosowane są różne metody podawania pigułki po stosunku: wysoka dawka progestagenów jak najwcześniej i powtórzenie po 12. godzinach, albo podanie etynyloestradiolu 2 razy dziennie przez 5 dni, a także metoda Yuzpe – podanie gestagenu z etynyloestradiolem i powtórzenie po 12. godzinach.

Związki chemiczne stosowane w tej „metodzie” mają bardzo wysokie stężenie hormonów, a więc i działania niepożądane mogą wystąpić dużo bardziej nasilone.

Wysokie dawki hormonów podawane są do 72. godzin po współżyciu, później przekształcenia wydzielnicze błony śluzowej macicy są tak zaawansowane, że nawet duże dawki hormonów nie zmienią możliwości implantacji zarodka. Jeśli jednak do zagnieżdżenia się zarodka ludzkiego dojdzie, to komórki śluzówki macicy mają zablokowane receptory (np. w przypadku mifeprystonu czy uliprystalu) i dojść może do złuszczenia endometrium wraz z zarodkiem.

• Kształtki wewnątrzmaciczne tzw. spirale zakładane są do wnętrza macicy, zwykle w ostatnich dniach krwawienia miesiączkowego. Zbudowane są z tworzywa sztucznego wzmocnionego tzw. czynnikiem aktywizującym np. miedzią, srebrem, złotem lub platyną, niektóre zawierają kapsułkę uwalniającą stopniowo progestagen.

Działanie kształtki domacicznej: jak każde ciało obce wkładka wewnątrzmaciczna wywołuje stan zapalny, na skutek którego pojawia się duża ilość leukocytów, niszczących plemniki i błonę śluzową macicy, uniemożliwiając zagnieżdżenie się zarodka. Wkładki zawierające dodatkowo progestagen działają jak mini tabletki antykoncepcyjne – zagęszczają śluz wytwarzany przez szyjkę macicy, wpływają na zmianę grubości endometrium, tylko w około 25% przypadkach hamują owulację. Przez początkowe miesiące (do roku) kształtki wewnątrzmaciczne tworzą barierę uniemożliwiającą plemnikom przedostawanie się do jajowodów, ale po tym czasie destrukcja spirali wewnątrz macicy jest tak znaczna, że jej działanie antykoncepcyjne zmienia się „wyłącznie” w antynidacyjne, czyli uniemożliwiające zagnieżdżenie zarodka i wczesnoporonne ze względu na zmiany podobne do zapalnych, które wkładka wywołuje w błonie śluzowej macicy.

Działanie spirali wewnątrzmacicznej polega na uszkodzeniu błony śluzowej w jamie macicy. Zapłodnienie może przebiegać w jajowodzie bez zakłóceń, natomiast zarodek ludzki nie jest w stanie się zagnieździć w uszkodzonej śluzówce, umiera i zostaje wydalony. Natomiast spirala z miedzią powoduje zmniejszenie ruchliwości plemników oraz spowalnia tempo wędrówki zarodka przez jajowód, co może doprowadzić do zagnieżdżenia w jajowodzie (wzrost liczby ciąż pozamacicznych)

Powikłania związane ze stosowaniem wkładki wewnątrzmacicznej: ze względu na zaburzenie kurczliwości jajowodów zwiększa się 10-krotnie możliwość wystąpienia ciąży pozamacicznej, przebicie macicy podczas zakładania, możliwość wysunięcia się kształtki na skutek zwiększonej czynności skurczowej macicy wywołanej przez prostaglandyny, wzrost ryzyka zakażenia narządu rozrodczego i tkanek okolicznych, uogólnione zakażenie organizmu, nieprawidłowe i obfite krwawienia, krwawienia śródcykliczne, natężenie dolegliwości bólowych w obrębie miednicy mniejszej.

Przeciwwskazania bezwzględne do założenia kształtki wewnątrzmacicznej: nawracające stany zapalne, niedokrwistość, nieregularne krwawienia o niewyjaśnionej przyczynie, podejrzenie ciąży, przebyta ciąża pozamaciczna, wady rozwojowe macicy oraz jej nieprawidłowa budowa, obecność mięśniaków i torbieli, uczulenie na tzw. substancje aktywne wkładki, nie powinny być stosowane u kobiet, które nie rodziły i u osób ze zmniejszoną odpornością organizmu.

• Antyprogestageny– stosowany jest tutaj mifepriston (RU 486), który nie jest zarejestrowany i dopuszczony do używania w Polsce.

Mechanizm działania: wiąże się z receptorami dla progesteronu, przerywając jego działanie niezbędne dla rozwoju zarodka ludzkiego. Powoduje nasilenie się czynności skurczowej macicy. Po przyjęciu tabletki następuje proces luteolizy - przerwania działania ciałka żółtego odżywiającego zarodek i w ciągu 72. godzin dochodzi do odklejenia się doczesnej błony śluzowej macicy, krwawienia i wydalenia zarodka ludzkiego wraz z błoną śluzową.

„Każdy inny środek medyczny, jeżeli istnieje wobec niego choćby cień podejrzenia o promowanie rozwoju choroby nowotworowej, zostaje natychmiast wycofany z produkcji – mówi ginekolog położnik Piotr Gratkowski. Biorąc pod uwagę, że tabletki hormonalne znajdują się na liście czynników kancerogennych, dopuszczenie ich do sprzedaży jest co najmniej niezrozumiałe”.

Długie listy przeciwwskazań nie przeszkadzają jednak w promowaniu środków antykoncepcyjnych, jako jedynych „nowoczesnych” rozwiązań. Szczególnie niepokojące jest stosowanie ich zwłaszcza u młodych dziewcząt, co może zaburzyć nie wykształcone jeszcze w pełni funkcjonowanie osi Podwzgórze – Przysadka – Jajnik, natomiast u pozostałych kobiet zakłóca naturalną gospodarkę hormonalną, co może przyczynić się do zaburzenia naturalnych procesów rozrodczych i spowodować problemy z płodnością w przyszłości.