Dni płodne u kobiety można w łatwy sposób wyznaczyć, prowadząc kartę obserwacji cyklu.
Dominującymi hormonami okresu płodnego są estrogeny, które powodują stopniowe narastanie błony śluzowej macicy (endometrium), a szczególnie silnie oddziałują na receptory w szyjce macicy, pobudzając je do wydzielania śluzu szyjkowego. Charakter tego śluzu zmienia się wraz ze stężeniem estradiolu - od śluzu typu mniej płodnego do śluzu typu bardziej płodnego, optymalnego dla przeżycia w nim plemników. Estradiol powoduje także rozwieranie się samej szyjki macicy, co także ułatwia plemnikom dotarcie w głąb jamy macicy i jajowodów.
W okresie okołoowulacyjnym wydzielina śluzowa szyjki macicy osiąga swój szczyt, nabierając cech najbardziej płodnych: jest przezroczysty, kryształowy, rozciągliwy i pozostawia uczucie mokrości i śliskości. Po dniu szczytu śluzu następuje widoczne pogorszenie się jego jakości oraz dość szybki jego zanik.
Należy przypomnieć, że sam płyn nasienny ma odczyn zasadowy, środowisko pochwy ma natomiast odczyn kwaśny, a więc bez obecności optymalnego śluzu szyjkowego o odczynie zasadowym, plemniki giną w ciągu kilku godzin. Śluz szyjkowy typu płodnego stwarza plemnikom warunki do przeżycia w narządach rodnych kobiety nawet do 5 – 6 dni, a więc współżycie w tym okresie jest najbardziej wskazane dla par planujących zostać rodzicamiJ.
Faza płodności obejmuje:
- około 6 dni przed owulacją, ze względu na maksymalną żywotność i zdolność do zapłodnienia plemników,
- oraz dwa dni po owulacji, ze względu na długość życia komórki jajowej uwolnionej podczas owulacji, uwzględniamy okres 24 godzin w przypadku wystąpienia owulacji mnogiej.
Koniec okresu płodności znamionuje wzrost podstawowej temperatury ciała na poziom tzw. wyższych temperatur, utrzymujący się przez trzy kolejne pomiary.
Dla par planujących ciążę istotne jest określenie dni najbardziej płodnych. Pojawienie się jakiejkolwiek wydzieliny śluzowej szyjki macicy zawsze oznacza wejście w okres płodności, natomiast dzień samej owulacji trudny jest do precyzyjnego wyznaczenia.
Wypracowane zostały cztery indykatory przybliżające identyfikację momentu owulacji:
- Wystąpienie śluzu o cechach najbardziej płodnych, czyli rozciągliwego, przejrzystego, dającego odczucie mokro-ślisko.
- Pierwszy dzień tzw. wysychania, czyli występowania śluzu o cechach mniej płodnych bezpośrednio po dniu szczytu objawów śluzu. Według badań hormonalnych przeprowadzonych przez Billingsa, Browna i Hilgersa ten dzień okazywał się często dniem jajeczkowania.
- Jednodniowy spadek temperatury tuż przed jej skokiemna poziom temperatur wyższych, który występuje czasem w okolicy owulacji, jeżeli poprzedzony został kilkudniową obserwacją śluzu o cechach bardziej płodnych. Współżycie rano w dniu wyraźnego spadku temperatury i pod koniec szczytu śluzu może być bardzo blisko momentu owulacji i sprzyja poczęciu dziecka. Ten spadek temperatury prawdopodobnie spowodowany jest wysokim stężeniem estrogenów przed owulacją.
- Pierwszy dzień wzrostu temperatury. Pierwsza poranna podwyższona temperatura może wystąpić w kilkugodzinnym odstępie od owulacji, więc jest to czas bardzo płodny.
Na rysunku poniżej przedstawione zostały dni możliwej owulacji w zależności od długości cyklu miesiączkowego.
Podstawową kwestią przy interpretacji Karty Cyklu jest określenie, czy cykl miesiączkowy może być rozważany jako płodny. Jeśli cykl ma przebieg dwufazowy, tzn. po fazie niższych temperatur następuje faza wyższych temperatur oraz jeśli długość fazy wyższych temperatur ma co najmniej 10 dni, to cykl jest prawidłowy, czyli płodny. Skrócenie fazy wyższych temperatur poniżej 10 dni świadczy o niepłodności. Zdarza się czasem, że po pewnym czasie samoistnie pojawiają się cykle z odpowiednio długą fazą wyższych temperatur i istnieje wtedy szansa na zajście w ciążę. Możliwe jest także skuteczne farmakologiczne leczenie takiej niedomogi lutealnej.
