Normy badań wykonywanych przy planowaniu ciąży, diagnostyce problemów z płodnością i leczeniu niepłodności

Pamiętaj, że normy zależą od metody badania oraz aparatu, na którym badanie jest przeprowadzone, a więc mogą się nieznacznie między sobą różnić. Najlepiej jest porównać swoje wyniki do norm przedstawionych przez laboratorium, w którym wykonywane było badanie.

W dalszej części artykułu znajdziesz informacje o normach badań dla:

1. Gonadotropin FSH i LH,
2. Prolaktyny PRL,
3. Estradiolu i progesteronu,
4. Hormonów tarczycy,
5. Androgenów,
6. Gonadotropiny kosmówkowej HCG,
7. Hormonu AMH (Anti Müllerian Hormone),
8. Oceny endometrium,
9. Monitoringu cyklu (owulacji) przy użyciu USG,
10. Nasienia,
11. Kariotypu.

1. Gonadotropiny FSH i LH

FSH – folitropina (folikulostymulina), stymuluje wzrastanie i dojrzewanie pęcherzyków jajnikowych zawierających komórkę jajową.

Cel badania: określenie tzw. rezerwy jajnikowej, określenie wydolności przysadki mózgowej, diagnoza zaburzeń cyklu miesiączkowego.

 

Normy:

Dzień badania	Norma
2 – 4 dzień cyklu	3-12 mlU/ml
owulacja	6-21 mlU/ml
faza lutealna	1,2-9 mlU/ml
po menopauzie	22-153 mlU/ml

 

LH – lutropina (hormon luteinizujący), jej nagły wzrost powoduje zakończenie dojrzewania komórki jajkowej oraz jest niezbędny do pęknięcia pęcherzyka Graafa, a po owulacji stymuluje ciałko żółte do wytwarzania progesteronu.

Cel badania: wykrycie przedowulacyjnego piku LH

 

Normy:

Dzień badania	Norma
2 – 4 dzień cyklu	2-13 mlU/ml
dzień piku LH	17-77 mlU/ml
owulacja	6-21 mlU/ml
faza lutealna	0-15 mlU/ml
po menopauzie	11,3-40 mlU/ml

Wzajemny stosunek stężeń gonadotropin FSH i LH powinien być zbliżony do 1. Przy niewydolności przysadki obniża się on poniżej 0,6, a przy Zespole Policystycznych Jajników wzrasta powyżej 1,5.

 

2. Prolaktyna PRL

PRL – prolaktyna, hormon przysadki mózgowej, którego podwyższone stężenie obniża poziom gonadotropin, w efekcie zaburzając mechanizm owulacji. Prowadzić też może do niewydolności fazy lutealnej (poowulacyjnej).

Poziom prolaktyny jest względnie stały w cyklu miesiączkowym, ale ulega zmianom w cyklu dobowym - jest wyższy nocą w porze snu. Stężenie prolaktyny podnosi się także podczas stresu, wysiłku fizycznego, po posiłku oraz w ciąży i podczas karmienia piersią.

Badanie najlepiej więc przeprowadzić rano, na czczo lub co najmniej 3 godziny po posiłku i po kilkuminutowym odpoczynku.

Cel badania: diagnoza zaburzeń mechanizmu owulacji i fazy lutealnej

 

Normy:

Norma	Interpretacja wyniku
3-5 ng/ml	wynik idealny
15-20 ng/ml	wynik dobry (leczenie tylko w wąskich przypadkach)
20-25 ng/ml	łagodna hiperprolaktynemia
>25 ng/ml	hiperprolaktynemia

Przelicznik: 1 ng/ml=20 mlU/l

 

3. Estradiol i progesteron

E2 – Estradiol, produkowany przez dojrzewające pęcherzyki Graafa, a ściślej jego komórki ziarniste.

Jego poziom zmienia się istotnie w ciągu cyklu.

Cel badania: oszacowanie rezerwy jajnikowej (badanie razem z FSH), ocena dynamiki dojrzewania pęcherzyków, ocena czynności ciałka żółtego, pomocniczo w monitorowaniu owulacji.

 

Normy:

Dzień badania	Poziom	Co oznacza
3 dzień cyklu	<75 pg/ml	Podwyższone E2 może oznaczać obecność torbieli lub obniżoną rezerwę jajnikową
Około 2 doby przed owulacją	≥200 pg/ml	Norma na jeden dojrzały pęcherzyk
6-8 dzień po owulacji	≥100 pg/ml	Ciałko żółte poowulacyjne oprócz progesteronu produkuje również estradiol

Przelicznik: 1 pg/ml=3,67 nmol/l

 

Progesteron, jest wydzielany przez ciałko żółte powstałe z pękniętego podczas owulacji pęcherzyka jajnikowego, poprzez łożysko w ciąży oraz w śladowych ilościach przez nadnercza. Progesteron odpowiedzialny jest za przygotowanie endometrium do zagnieżdżenia zarodka, utrzymuje właściwe warunki do rozwoju ciąży, a spadek jego stężenia przy odpowiednio wykształconym endometrium wywołuje miesiączkę.

Poziom progesteronu zaczyna się zwiększać 40-16 godzin przed szczytem LH, a szczytowe jego wydzielanie następuje około 8 dnia po owulacji.

Cel badania: ocena funkcji ciałka żółtego, monitorowanie wczesnej ciąży.

 

Normy:

Dzień badania	Norma	Co oznacza
7-8 dni po owulacji	≥10 ng/ml	Prawidłowa czynność ciałka żółtego
II (późna) faza cyklu	≤3 ng/ml	Brak owulacji

Przelicznik: 1 ng/ml=3,18 nmol/l

Aby badanie było rzetelne, należałoby je powtórzyć trzykrotnie, ponieważ progesteron jest wydzielany pulsacyjnie i jego stężenie we krwi zmienia się co kilka godzin nawet o 50%. Poziom progesteronu nie odzwierciedla całkowicie stopnia przygotowania śluzówki macicy. W celu stwierdzenia niedoborów pod tym względem trzeba pobrać wycinek endometrium w ustalonym dniu drugiej fazy cyklu lub wykonać badanie USG.

 

4. Hormony tarczycy

TSH – tyreotropina, stymuluje produkcję hormonów tarczycy T3 i T4.

T4 - tyroksyna, główny hormon tarczycy.

T3 - trójjodytyronina, produkowana w niewielkiej ilości przez tarczycę, większość pochodzi z przekształcenia z T4.

FT4 – tyroksyna w stanie wolnym.

FT3 – trójjodytyronina w stanie wolnym.

Badanie można wykonać w dowolnym dniu cyklu. Zwykle jednak wykonywane jest w 3 dniu cyklu miesiączkowego.

Niedoczynność tarczycy znacząco wpływa na zmniejszenie płodności. Przy niewielkim niedoborze hormonów tarczycy możliwe jest poczęcie dziecka, ale ciąża wiąże się z ryzykiem poronienia i przedwczesnego porodu. Ponadto niedoczynność tarczycy ze strony matki może niekorzystnie wpływać zarówno na funkcję rozwijającej się tarczycy dziecka, jak i na rozwój jego centralnego układu nerwowego. Niedoczynność tarczycy (wysokie TSH) sprzyja pośrednio nadprodukcji prolaktyny, co dodatkowo niekorzystnie oddziałuje na płodność.

Nadczynność tarczycy nie hamuje w sposób bezpośredni płodności, ale nadmiar hormonów tarczycy może blokować receptory estrogenowe i ograniczać ich efektywność choćby w przygotowaniu endometrium do implantacji. Nadczynność może także spowodować komplikacje w ciąży związane z nadciśnieniem, stanem przedrzucawkowym czy zmianami w układzie sercowo-naczyniowym.

 

Cel badania: wykrycie niedoczynności lub nadczynności tarczycy.

Normy:

Hormon	Norma 1	Norma 2	Przelicznik
TSH	0,4-4,0 mlU/l	-	-
FT4	11-23 pmol/l	0,8-1,8 ng/dl	1 ng/dl=12,8 pmol/l
FT3	2,25-6 pmol/l	1,5-4,1 pg/ml	1 pg/ml=1,53 pmol/l
T4	54-150 nmol/l	4,2-11,6 ug/dl	1 ug/dl=12,8 nmol/l
T3	1,3-2,9 nmol/l	85-190 ng/dl	1 ng/dl=0,015 nmol/l

 

5. Androgeny

Testosteron, androgen o najsilniejszym działaniu biologicznym. Powstaje głównie z androstendionu (ok. 60%). Reszta jest produkowana bezpośrednio przez jajniki i nadnercza (po 20%).

Cel badania: badanie testosteronu ma potwierdzić hirsutyzm, PCOS, stanowić pomoc w poszukiwaniu przyczyn nadmiaru testosteronu w organizmie.

Androstendion, słabszy androgen, jest produkowany po połowie przez jajniki i nadnercza.

Cel badania: diagnoza PCOS i dysfunkcji nadnerczy.

DHEA – Dehydroepiandrosteron oraz jego siarczanDHEAS są słabszymi androgenami produkowanymi prawie wyłącznie przez nadnercza (ponad 90%), śladowo przez jajniki.

Cel badania: wskazuje na nadnerczowe lub jajnikowe źródło nadmiaru testosteronu.

SHGB, białko wiążące hormony płciowe. Bierze udział w transporcie hormonów płciowych (testosteron, estradiol) we krwi.

Cel badania:  potwierdzenie nadmiaru czynnego biologicznie testosteronu, potwierdzenie PCOS lub nadczynności tarczycy.

17-OH progesteron, w pierwszej fazie cyklu produkowany jest wyłącznie przez nadnercza, a w drugiej również przez ciałko żółte.

Cel badania: diagnoza zespołu nadnerczowo - płciowego.

Poziom androgenów jest względnie stały w cyklu za wyjątkiem okresu okołoowulacyjnego, kiedy ich stężenia wzrastają. Zwykle jednak badanie wykonuje się w 3 dniu cyklu miesiączkowego.

 

Normy:

Hormon	Norma 1	Norma 2	Przelicznik
Testosteron	15-84 ng/dl	0,4-3,0 nmol/l	1 ng/dl=3,47 nmol/l
Androstendion	0,7-3,1 ng/ml	2,5-10 nmol/l	1 ng/dl-3,49 nmol/l
DHEAS	40-390 ug/dl	-	1 ng/ml=2,7 umol/ml
17-OHP	0,2-1 ng/ml	0,6-3 nmol/l	1 ng/ml=3 nmol/l
SHGB	18-114 nmol/l	-	-

 

6. Gonadotropina kosmówkowa HCG

HCG – gonadotropina kosmówkowa,  jest hormonem produkowanym przez kosmówkę łożyska, a więc wytwarzana jest przez blastocystę po implantacji w macicy i przez kosmki. Gonadotropina kosmówkowa podtrzymuje czynność ciałka żółtego we wczesnej ciąży (do 8-10 tygodnia). Jeśli dochodzi do implantacji zapłodnionej komórki jajowej (zwykle między 6-8 dniem po owulacji), to 48 godzin później we krwi pojawia się wykrywalne stężenie HCG (>1 mlU/ml).

Cel badania: wykrywanie wczesnej ciąży, monitorowanie skuteczności leczenia ciąży pozamacicznej metotreksatem oraz nadzór prowadzony przy leczeniu zaśniadu groniastego lub nowotworów kosmówki.

 

Normy w zależności od wieku ciążowego:

Tydzień ciąży	Poziom beta HCG
3	5-50 mlU/ml
4	5-430 mlU/ml
5	19-7340 mlU/ml
6	1000-56000 mlU/ml

Ważniejsze od bezwzględnych wartości HCG są przyrosty  jego stężenia w czasie. W prawidłowej ciąży poziom HCG wzrasta przynajmniej o 66% w ciągu 48 godzin i o 114% w ciągu 72 godzin. Poziom HCG osiąga swój szczyt w 8-10 tygodniu ciąży, następnie jego poziom obniża się i taki pozostaje do końca ciąży.

 

7. Anti Müllerian Hormone AMH

AMH – Anti Müllerian Hormone, wydzielany jest przez komórki Sertoliego gonad, czyli jajników u kobiet lub jąder u mężczyzn. Poziom tego hormonu we krwi pozwala na ocenę płodności kobiety, określenie szans na poczęcie dziecka oraz potwierdzenie fazy menopauzalnej u kobiety.

Cel badania: ocena funkcjonowania czynności jajników, możliwość oceny rezerwy jajnikowej.

 

Normy:

Norma	Interpretacja
>3,0 ng/ml	Wysoki poziom hormonu (często PCOS)
>1,0 ng/ml	Poziom prawidłowy
<1,0 ng/ml	Niski poziom hormonu (zwykle menopauza)

 

8. Ocena endometrium

Ocena endometrium, możliwa jest do wykonania dzięki badaniu ultrasonograficznemu. Komórki doczesnej oraz strefy EMJ (endometrial-myometrial junction) tworzą czynnościową jednostkę, od której zależy prawidłowa implantacja i utrzymanie ciąży.

Cel badania:  ocena prawidłowości przemian zachodzących w obrębie endometrium i możliwości do rozwoju i donoszenia ciąży.

 

Normy:

Endometrium niezbędne do implantacji	Wartość
Poziom minimalny endometrium	5-7 mm
Poziom optymalny endometrium	8 mm
Poziom maksymalny endometrium	14 mm

 

9. Monitoring cyklu (owulacji) przy użyciu USG

Monitoring cyklu (owulacji), jest badaniem ultrasonograficznym, które pozwala na ocenę procesu wzrastania pęcherzyków jajnikowych zawierających komórkę jajową oraz kontrolę owulacji i czasu jej wystąpienia. Badanie wykonuje się kilkakrotnie w ciągu cyklu w fazie folikularnej, okołoowulacyjnej, a także w fazie poowulacyjnej, aby potwierdzić dokonaną owulację.

Cel badania: Ocena wzrastających pęcherzyków jajnikowych oraz potwierdzenie jajeczkowania i rozwoju błony śluzowej macicy.

 

Normy:

Faza cyklu	Pęcherzyk dominujący	Endometrium	Inne cechy
folikularna	do 18-22 mm (ok. 3 mm na dobę)	Narasta od 0,5 do 8,0 mm (min. 5-7 mm)
owulacja	20-26 mm	około 12-14 mm
poowulacyjna	Z pękniętego pęcherzyka tworzy się ciałko żółte, które powoli zanika w następnym cyklu, przekształcając się w ciałko białawe	8-12 mm, endometrium rozpulchnione	Płyn z pęcherzyka w zatoce Douglasa
menstruacja	-	złuszczanie się endometrium do około 0,5 mm

 

10. Badanie nasienia

Badanie nasienia mężczyzny obejmujeocenę podstawowych parametrów takich jak: całkowita liczba plemników w ejakulacie, koncentracja liczebności plemników oraz ocena ich ruchliwości i żywotności.

Przed wykonaniem badania obowiązuje okresowa wstrzemięźliwość seksualna (3-5 dni).

Cel badania: kontrola prawidłowości stanu nasienia u mężczyzny.

 

Normy wg WHO:

Oceniane parametry	Rekomendacje 1992	Rekomendacje 1999	Rekomendacje 2010
Objętość ejakulatu	≥2 ml	≥2 ml	≥1,5 ml
ph ejakulatu	≥7,2-8,0	≥7,2	≥7,2
Koncentracja plemników (liczebność w mililitrze nasienia)	≥20 mln/ml*	≥20 mln/ml*	≥15 mln/ml*
Całkowita liczba plemników w ejakulacie	≥40 mln*	≥40 mln*	≥39 mln*
Odsetek plemników o ruchliwości postępowej	≥25% o szybkim ruchu postępowym lub ≥50% o szybkim i wolnym ruchu postępowym	≥25% o szybkim ruchu postępowym lub ≥50% o szybkim i wolnym ruchu postępowym	≥32% ale nie dokonuje się rozróżniania plemników o wolnym i szybkim ruchu postępowym
Odsetek plemników żywych	≥75%	≥60%	≥58%
Odsetek plemników o prawidłowej morfologii	≥30%	≥14%	≥4%

*Do zakwalifikowania badanego nasienia jako prawidłowego,  wystarczyło uzyskanie jedynie jednej z tych wartości.

Powyższe rekomendacje WHO uzyskane zostały w oparciu o badanie grupy referencyjnej składającej się z ponad 4,5 tys. mężczyzn w wieku 30 lat (±5), u partnerek których stwierdzono wystąpienie ciąży w okresie krótszym niż 1 rok starań o poczęcie się dziecka.

Należy zaznaczyć, że analiza próbki nasienia powinna zostać potwierdzona co najmniej dwukrotnym badaniem, ponieważ jakość nasienia ulega fizjologicznej zmienności pod wpływem różnego rodzaju czynników zewnętrznych i schorzeń.

Ponadto norm tych nie należy traktować całkowicie jednoznacznie, ponieważ także wśród pacjentów, których wyniki kształtują się poniżej normy, także może dojść do naturalnego poczęcia dziecka.

 

11. Badanie genetyczne kariotypu

Badanie kariotypu (cytogenetyczne), jest jednym badań wykorzystywanych przy leczeniu niepłodności albo powtarzających się poronieniach. Wykonuje się je zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn.

Polega ono na określeniu liczby i struktury chromosomów u danego człowieka. W efekcie badania cytogenetycznego uzyskiwany jest kariotyp, czyli obraz chromosomów, które znajdują się w każdej komórce naszego ciała. U zdrowego człowieka każda komórka powinna zawierać zestaw 22 par chromosomów ciała (tzw. autosomów) oraz 2 chromosomy płciowe. W sumie każdy zdrowy człowiek posiada 46 chromosomów w jednej komórce. Jakakolwiek zmiana w obrazie kariotypu odbiegająca od normy jest przyczyną poważnych chorób o podłożu genetycznym (aberracje chromosomów płci lub chromosomów autosomowych), a także poprzez zaburzenia w procesie produkcji gamet może stanowić powód niepłodności.
Cel badania: wykazanie, czy występujące problemy z płodnością mają podłoże genetyczne.
Kto powinien wykonać badanie kariotypu?

• kobiety po poronieniach, zwłaszcza nawracających,
• kobiety z pierwotnym brakiem miesiączki lub problemami pokwitania,
• pary walczące z niepłodnością,
• kobiety, które w poprzedniej ciąży urodziły dziecko obciążone wadą genetyczną,
• mężczyźni podejrzani o zaburzenia chromosomów płci,
• osoby, w rodzinie których wystąpiły choroby o podłożu genetycznym.