Szczegółowe reguły wyznaczania dni płodnych i dni niepłodnych.

Aby prawidłowo zinterpretować Twoją kartę obserwacji cyklu, czyli wyznaczyć dni płodne i okresy naturalnej niepłodności, powinnaś zachować odpowiednią kolejność działań:

1. Najpóźniej tuż po miesiączce zacznij prowadzić samoobserwacje wraz z pomiarem podstawowej temperatury ciała (PTC).
2. Jeżeli posiadasz już pewne doświadczenie w prowadzeniu obserwacji (czyli posiadasz co najmniej 12 kart cykli) możesz wyznaczyć dni niepłodności przedowulacyjnej względnej za pomocą zmodyfikowanej reguły Döringa, reguły Rötzera lub reguły obliczeniowej. Jeśli natomiast dopiero rozpoczynasz prowadzenie samoobserwacji, nie powinnaś wyznaczać okresu niepłodności przedowulacyjnej, a jedynie okres niepłodności poowulacyjnej.
3. Wyznacz dzień szczytu śluzu tj. ostatni dzień wystąpienia śluzu rozciągliwego, przejrzystego albo pozostawiającego odczucie mokro-ślisko.
4. Zaznacz pierwszą wyższą temperaturę występującą po szczycie objawów śluzu – musi być ona wyższa od 6-ciu poprzedzających ją temperatur niższych (ponumeruj je wstecznie - najwyższa z nich wyznaczy tzw. linię podstawową).
5. Oznacz kolejne wyższe temperatury. Jeżeli trzecia z nich osiągnęła poziom wyższych temperatur (przebiega on 0,2˚C nad linią podstawową), tego dnia wieczorem rozpoczyna się okres niepłodności poowulacyjnej bezwzględnej. W innym wypadku poczekaj na czwartą temperaturę, która powinna leżeć powyżej linii podstawowej.

W dalszej części artykułu zostaną szczegółowo omówione reguły wyznaczania dni niepłodnych oraz określania dni płodnych:

• Dni niepłodności przedowulacyjnej (względnej) możesz wyznaczyć poprzez zastosowanie Zmodyfikowanej Reguły Döringa, która oparta jest o dane statystyczne z co najmniej 12. obserwowanych dotąd cykli. Bazuje ona na najwcześniej zanotowanym dniu wzrostu temperatury (Pearl Index < 0,2).
• Niepłodność przedowulacyjna (względna) trwa do momentu pojawienia się któregokolwiek z objawów: odczucia „W”, zaobserwowania śluzu podczas samobadania wewnętrznego, zmiany w obrębie szyjki macicy potwierdzonej samobadaniem (Pearl Index = 0,9).
• Fazę niepłodności przedowulacyjnej możesz wyznaczyć tylko wtedy, gdy poprzedni cykl był dwufazowy.
• Dla kobiety niedoświadczonej, nie prowadzącej obserwacji i nie posiadającej żadnych notatek co do długości ostatnich 12 cykli nie można wyznaczyć dni niepłodności przedowulacyjnej względnej. Jeśli jednak dysponujesz takimi danymi, możesz wykorzystać tzw. regułę Rötzera lub regułę obliczeniową, które bazują na danych dotyczących długości najkrótszego z Twoich cykli miesiączkowych.
• Każdą z reguł można zastosować tylko po upewnieniu się, że nie występują aktualnie żadne objawy płodności.
• Okres niepłodności poowulacyjnej (bezwzględnej, pewnej) rozpoczyna się wieczorem trzeciego dnia fazy wyższych temperatur po zaobserwowanym szczycie objawów śluzu.
• Za dni potencjalnie płodne uważać można wszystkie dni, kiedy zauważany jest jakikolwiek objaw wydzieliny śluzowej szyjki macicy. Dni maksymalnej płodności to: dzień tzw. szczytu śluzu i dzień następny po dniu szczytu śluzu, a także dzień obserwowanego na wykresie temperatur minimalnego spadku temperatury tuż przed jej wzrostem na poziom wyższych temperatur i pierwszy dzień wyższej temperatury.

Zasady wyznaczania dni niepłodnych (odkładanie poczęcia)

Dla par odkładających poczęcie dziecka kluczowe jest prawidłowe określenie okresów niepłodności względnej (przedowulacyjnej) i bezwzględnej – pewnej (poowulacyjnej). W trakcie wieloletnich badań nad płodnością kobiety opracowano kilka reguł, jakimi należy się kierować wyznaczając te okresy.

Reguły wyznaczania dni niepłodnych przed owulacją

1. Reguła dnia suchego bazuje na obserwacjach dotyczących aktualnego/bieżącego cyklu. Pojawienie się jakiegokolwiek objawu śluzu jest zawsze objawem początku fazy płodności, natomiast dni suche są przyjęte jako dni naturalnej niepłodności.

Dla tej reguły przyjęto bardzo istotne założenia:

• dzień pojawienia się objawu W „wnikliwej obserwacji”, dotyczącego odczucia intensywnego nawilżenia, a nawet bulgotania we wnętrzu pochwy, przy jednoczesnym braku śluzu na zewnątrz - rozpoczyna okres płodności oraz zapowiada pojawienie się śluzu w niedługim czasie;
• bardzo ważna jest w tej regule obserwacja wewnętrzna (w ujściu szyjki macicy), ponieważ obecność śluzu można tam stwierdzić wcześniej niż na zewnętrznych narządach płciowych. Obserwację wewnętrzną należy przeprowadzić 1-2 razy w ciągu dnia, obserwacji zewnętrznych dokonywać przy każdym pobycie w toalecie;
• w celu uniknięcia poczęcia, współżycie podejmować można tylko wieczorem, po całodziennej obserwacji;
• reguły tej nie stosuje się w przypadku cykli z fazą występowania śluzu krótszą niż 5 dni.

2. Zmodyfikowana reguła Döringa wykorzystujedo interpretacji wykres temperatury. Reguła ta opiera się na danych statystycznych z obserwowanych 12-24 cykli. Od dnia najwcześniejszego zaobserwowanego wzrostu temperatury odlicza się wstecznie 7 dni (gdy najwcześniejsza wyższa temperatura przypadła w 14 lub późniejszym dniu cyklu) albo 6 dni (gdy najwcześniejsza wyższa temperatura wystąpiła w 13 lub wcześniejszym dniu cyklu). Wynik jest ostatnim dniem fazy niepłodności względnej.

Przyjęto tu założenie, że kobiety obserwujące w fazie I stałą obecność śluzu o cechach mniej płodnych, mogą ten objaw ignorować w granicach wyznaczonych regułą Döringa, natomiast już każda zmiana cech śluzu oznacza rozpoczęcie się okresu płodności. Index Pearl’a dla reguły Döringa jest mniejszy niż 0,2.

W pierwszym przykładzie najwcześniejsza wyższa temperatura wystąpiła w 12. dniu cyklu, czyli w tym przypadku niepłodność przedowulacyjna  przypada od 1. do 5. dnia cyklu. W drugim przykładzie najwcześniejsza wyższa temperatura wystąpiła w 16. dniu cyklu, czyli niepłodność przedowulacyjna przypada od 1. do 8. dnia cyklu.

Należy zauważyć, że tak jak w przypadku innych reguł, pojawienie się wcześniej jakichkolwiek objawów płodności (pojawienie się śluzu, ewentualnie zmiana stałej wydzieliny śluzowej lub rozwarcie i mięknięcie szyjki macicy) rozpoczyna okres możliwej płodności.

3. Reguła obliczeniowa opiera się na wynikach badań lekarzy i naukowców zajmujących się metodami NPR (Naturalnego Planowania Rodziny), dotyczących najkrótszego z występujących cyklów. Doświadczenie to wykazało występowanie względnej niepłodności w pierwszych sześciu dniach cyklu miesiączkowego, jeżeli u kobiety występują cykle 26-dniowe lub dłuższe. W zależności od statystycznej długości obserwowanych 24-ch poprzednich cykli okres niepłodności przedowulacyjnej przedstawia się następująco:

Należy zaznaczyć, że jeśli z reguły Döringa wyznaczono mniej dni niepłodności przedowulacyjnej, to przyjąć trzeba wynik reguły Döringa. Gdyby jakikolwiek objaw śluzu lub szyjki macicy został zaobserwowany wcześniej, to należy go potraktować jako początek okresu płodności.

4. Reguła Rötzera 6-ciu pierwszych dni zakłada, że kobieta może przyjąć 6 pierwszych dni cyklu jako okres niepłodności względnej, jeżeli występują u niej cykle co najmniej 26-dniowe i jeżeli nie zaobserwowała w tym czasie żadnych objawów płodności. Pearl Index jest dla tej reguły mniejszy niż 0,2.

5. Reguła szyjki macicy– można z niej korzystać decydując się na samobadanie szyjki macicy. Według tej metody okres niepłodności przedowulacyjnej trwa do ostatniego dnia zaobserwowanej twardej i zamkniętej szyjki macicy. Jakakolwiek jej zmiana w kierunku rozwierania się, mięknięcia, czy też pojawienie się śluzu jest objawem rozpoczynającej się płodności. Należy zauważyć, że Wskaźnik Pearl’a jest przy tej regule na poziomie 0,9, co oznacza niższą skuteczność tej metody w porównaniu do Reguły Döringa czy Reguły Rötzera.

Uwaga! Nie wyznaczaj dni niepłodności na początku cyklu (przedowulacyjnej), jeśli w poprzednim cyklu nie zaobserwowałaś fazy wyższych temperatur, czyli cykl miał przebieg jednofazowy.

Reguły ustalania początku fazy niepłodności poowulacyjnej (bezwzględnej, pewnej)

1. Reguła podstawowa prof. Jozefa Rötzera stworzona została w oparciu o prowadzone przez niego i jego instytut wieloletnie badania i wyznacza początek okresu niepłodności bezwzględnej na wieczór trzeciego dnia wyższej temperatury, jeżeli:

• wszystkie trzy wyższe temperatury przypadają po dniu szczytu objawów śluzu,
• ostatnia z trzech wyższych temperatur znajduje się na lub ponad linią wyższych temperatur, czyli co najmniej o 0,2 ˚C powyżej linii podstawowej, wyznaczonej przez 6 niższych temperatur,
• jeśli trzecia temperatura nie osiąga poziomu wyższych temperatur, należy poczekać na czwarty pomiar temperatury, który już nie musi znajdować się na poziomie wyższych temperatur, ale powinien być nad poziomem linii podstawowej.

Uwaga: Ważne jest, aby trzy wyższe temperatury oznaczać jako pewne (kółeczkiem) dopiero po dniu, w którym wystąpiły objawy szczytu śluzu. Gdyby wykres temperatury zaczął rosnąć przed dniem szczytu, należy takie pomiary potraktować jako tzw. przedwczesny wzrost temperatury i oznaczyć symbolem ↑.

2. Reguła temperaturowa - została opracowana dla kobiet mających trudności z zaobserwowaniem jakichkolwiek objawów śluzu (objaw „S” nie jest w ogóle zauważalny), ale obserwujących dwie fazy na wykresie podstawowej temperatury ciała. W przypadku tej reguły faza niepłodności bezwzględnej rozpoczyna się wieczorem czwartego dnia wzrostu temperatury ponad poziom linii podstawowej, przy czym trzy ostatnie pomiary temperatury powinny znajdować się co najmniej na poziomie wyższych temperatur.

3. Według metody Billingsa, według której od początku czwartego dnia po tzw. szczycie śluzu do momentu wystąpienia krwawienia miesiączkowego następuje okres niepłodny, jeżeli oczywiście nie zaobserwuje się żadnych objawów śluzu.

Zasady wyznaczania dni płodnych (planowanie ciąży)

Zaobserwowanie jakiegokolwiek śluzu szyjkowego zawsze oznacza wejście w okres płodności, natomiast dzień samej owulacji trudny jest do precyzyjnego wyznaczenia. Określono cztery indykatory przybliżające identyfikację momentu owulacji:

1. Pojawienie się śluzu o cechach najbardziej płodnych, czyli rozciągliwego, przejrzystego, dającego odczucie mokro-ślisko.
2. Pierwszy dzień pogorszenia jakości śluzu, czyli występowania śluzu o cechach mniej płodnych bezpośrednio po dniu szczytu objawów śluzu.
3. Jednodniowy spadek temperatury tuż przed jej wzrostem (nadir) na poziom wyższych temperatur, który występuje u niektórych kobiet w okolicy owulacji, jeżeli poprzedzony został kilkudniową obserwacją śluzu o cechach bardziej płodnych.
4. Pierwszy dzień wzrostu temperatury. Pierwsza poranna podwyższona temperatura może wystąpić w kilkugodzinnym odstępie od owulacji,  jest to więc czas najwyższej płodności.

Błędem byłoby zakładać, zgodnie z powszechnie głoszonymi opiniami, że dni płodności u wszystkich kobiet występują około 14. dnia cyklu lub w połowie cyklu. Owulacja ma miejsce zwykle pomiędzy 12 a 16 dniem przed następną miesiączką. Na poniższym rysunku przedstawione zostały dni mozliwej owulacji w zalezności od długości cyklu miesiączkowego.

Uwaga 1. Należy pamiętać, że zdolność plemników do przeżycia w odpowiednim śluzie szyjkowym wynosić może nawet do 6. dni, natomiast komórka jajowa zachowuje zdolność do zapłodnienia do 12 godzin (24 godziny w przypadku uwolnienia dwóch jajeczek).

Uwaga 2. Cykl może być rozważany jako płodny, jeśli ma przebieg dwufazowy, tzn. po fazie niższych temperatur występuje faza wyższych temperatur.

Uwaga 3. Faza wyższych temperatur trwająca co najmniej 10 dni wskazuje na cykl płodny. Według badań potwierdzonych przez wielu specjalistów w obszarze płodności kobiet (m.in. Obera i Döringa), skrócenie fazy wyższych temperatur poniżej 10 dni świadczy o niepłodności.