Płodność kobiety, w odróżnieniu od płodności mężczyzny, ma charakter cykliczny i okresowy. Zaczyna kształtować się w okresie dojrzewania, następnie stabilizuje się i w okresie premenopauzy powoli zanika.
Dla kobiet bardzo istotna jest wiedza, kiedy wystąpić może u nich menopauza, czyli ostatnia w życiu miesiączka, jak wygląda okres ją poprzedzający (premenopauza), jakie zmiany zachodzą wtedy w organizmie, czy możliwe jest w tym czasie poczęcie się dziecka, i w końcu skąd wiadomo, że miesiączka nigdy już nie wystąpi?
- Menopauza występuje w naszych warunkach klimatycznych pomiędzy 45 a 55 rokiem życia, a czasem nawet wcześniej.
- Okres poprzedzający menopauzę (1-2 lata) charakteryzuje się nieregularnością cykli miesiączkowych, pogorszeniem się jakości wydzieliny śluzowej szyjki macicy oraz zmianami odczuć w obrębie przedsionka pochwy.
- W okresie premenopauzy gospodarka hormonalna kobiet podlega dużym zmianom – znamienne jest obniżenie poziomu estrogenów i bardzo silny spadek poziomu progesteronu.
- Gwałtowne zmiany hormonalne powodują bardzo często pojawienie się uciążliwych dolegliwości, tzw. objawów wypadowych, typowych dla okresu przekwitania (klimakterium).
- Po wystąpieniu ostatniej w życiu kobiety miesiączki obserwujemy bardzo duży wzrost poziomu hormonu folikulotropowego (FSH).
Czynnikami przyspieszającymi menopauzę są:
- Palenie papierosów,
- Czynniki dziedziczne,
- Przebyte operacje usunięcia jajników lub macicy,
- Poważne choroby i ich leczenie np. chemioterapia w leczeniu nowotworów, a także choroby tarczycy, cukrzyca czy zaburzenia immunologiczne.
Okres premenopauzy trwa zwykle 1-2 lata, choć dolegliwości charakterystyczne dla klimakterium utrzymywać się mogą nawet ponad 5 lat. W tym czasie czynność jajników powoli wygasa, a w związku z tym stopniowo zanika też płodność kobiety.
Charakterystyczną cechą okresu przekwitania jest zmniejszanie zaopatrzenia komórek jajowych w substancje odżywcze oraz osłabienie wrażliwości pęcherzyków na stymulację ze strony hormonów FSH (folikulotropiny) i LH (lutropiny) wydzielanych przez przysadkę mózgową. Starzejące się pęcherzyki jajnikowe wytwarzają coraz mniej estrogenów, podwzgórze wzmaga więc swoją aktywność, pobudzając dodatkowo pracę przysadki mózgowej, która próbuje stymulować pęcherzyki do produkcji estrogenów na dotychczasowym poziomie za pomocą zwiększenia wydzielania FSH. Faza estrogenowa (niższych temperatur) wydłuża się, pojawiają się wielokrotnie dni z obecnością wydzieliny śluzowej, natomiast owulacja, a za nią faza progesteronowa występuje z dużym opóźnieniem lub nie pojawi się już w ogóle.
Cykle w okresie przed menopauzalnym są zwykle nieregularne, ze skróconą fazą progesteronową (wyższych temperatur), spowodowaną gwałtowniejszym spadkiem poziomu progesteronu niż poziomu estrogenów. Jeżeli w ciągu roku po ostatniej miesiączce nie pojawi się kolejna, możesz uznać, że wkroczyłaś już w okres postmenopauzy. Potwierdzeniem tego faktu jest zbadanie poziomu FSH we krwi. Wysokie wartości stężenia FSH, oznaczone w co najmniej trzech comiesięcznych badaniach, wskazują na wygaśnięcie czynności jajników i oznaczają, że owulacja już więcej nie wystąpi. W ciągu kilku następnych lat nawet bardzo podwyższony poziom FSH i LH nie jest już w stanie spowodować wzrostu i dojrzewania niewielkiej liczby pozostałych pęcherzyków (tzw. rezerwy jajnikowej). Nie dochodzi więc do uwolnienia z pęcherzyka Graafa komórki jajowej, ani nie powstaje ciałko żółte, wytwarzające progesteron i estrogeny. Dlatego nie dochodzi do ponownego narastania błony śluzowej macicy (endometrium), która złuszczałaby się w postaci krwawienia miesiączkowego.
Wiele kobiet w okresie poprzedzającym menopauzę zadaje sobie pytanie, czy mogą zajść w ciążę. Otóż w okresie premenopauzy zanikanie funkcji owulacyjnej i zmniejszenie produkcji estrogenów powoduje wygasanie czynności jajników, a więc bezpłodność fizjologiczną. Przed wystąpieniem menopauzy kobieta miesiączkuje nieregularnie, a tylko niektóre z cykli są cyklami owulacyjnymi (dwufazowymi), ponadto obniża się poziom progesteronu, odpowiedzialnego za podtrzymanie ewentualnej ciąży. Podsumowując, poczęcie się dziecka jest już bardzo utrudnione, ale nie niemożliwe. Skuteczną metodą służącą rozpoznawaniu dni płodności i okresów naturalnej niepłodności w okresie premenopauzy jest prowadzenie obserwacji własnego organizmu w oparciu o Kartę Cyklu.
Czytaj więcej: Jak obserwować płodność w okresie premenopauzy?
Okres klimakterium cechują stany nierównowagi emocjonalnej, które są związane ze zmianami zachodzącymi w organizmie. Uciążliwe dolegliwości okresu klimakterium spowodowane są gwałtownym obniżeniem się poziomu kobiecych hormonów, głównie progesteronu i estrogenów.
Spadek poziomu estrogenów może spowodować pogorszenie nastroju lub nawet wywołać depresję. Powodem tego jest fakt, że stężenie hormonów produkowanych przez jajniki wpływa na poziom endorfin, które mają działanie przeciwbólowe oraz odpowiadają za dobre samopoczucie.
Objawy wypadowe klimakterium można próbować łagodzić przy użyciu rozmaitych preparatów roślinnych, uzupełniając niedobór niektórych pierwiastków, minerałów i witamin, a w przypadkach szczególnie uciążliwych indywidualną terapią hormonalną pod ścisłą kontrolą lekarza.
Czytaj więcej: Jak łagodzić tzw. objawy wypadowe klimakterium?
