Etapy Porodu, czyli droga do spotkania mamy i dziecka

Poród jest bez wątpienia najważniejszym wydarzeniem w życiu zarówno oczekującej Mamy, jak i Taty. Jest też procesem, którego nie da się precyzyjnie zaplanować, ani też do końca kontrolować. Warto przygotować się do tego wydarzenia pod względem merytorycznym, poznać przebieg poszczególnych etapów porodu, mieć świadomość czynności podejmowanych przez położne i lekarzy. Wiedza złagodzi lęk przed nieznanym, pozwoli poczuć się pewniej i zyskać  świadomość „panowania nad sytuacją”. Pamiętaj, że wszystko co będzie się działo, będzie miało na celu zapewnienie bezpieczeństwa obojgu - zarówno Mamie, jak i rodzącemu się dziecku.

Czego więc można spodziewać się od strony fizjologicznej? Jakich działań oczekiwać ze strony towarzyszącej Ci położnej lub lekarza? Jakie problemy mogą się pojawić i w jaki sposób się je rozwiązuje?

Etap I – Akcja skurczowa macicy, tuż przed porodem właściwym

Kiedy regularne skurcze macicy stają się coraz silniejsze, pojawiają się w coraz krótszych odstępach czasu i trwają coraz dłużej oznacza to, że właściwy poród jest już coraz bliżej.

Co dzieje się podczas I etapu porodu?

Na początku pojawiają się sygnały zapowiadające poród właściwy: mniej więcej na 1-2 tygodnie przed porodem nieco obniży się Twój brzuch - dziecko osunie się w dół, ku ujściu szyjki macicy. Wydalony też zostanie czop śluzowy, który podczas ciąży zabezpiecza wnętrze jamy macicy przed wnikaniem drobnoustrojów. Organizm rozpocznie proces oczyszczania się – wystąpić mogą biegunki, wzdęcia, upławy. Odejść mogą wody płodowe – mogą sączyć się przez kilka dni lub „chlupnąć” nagle (skontaktuj się z położną lub lekarzem, zanotuj godzinę). Aż w końcu pojawią się pierwsze skurcze, najpierw słabe, potem coraz silniejsze.

Akcja skurczowa ma za zadanie przygotować drogi rodne kobiety do urodzenia dziecka, szyjka macicy skraca się, wtapia w kanał rodny i rozwiera, najpierw na 4 centymetry (w aktywnej fazie pierwszego etapu porodu) aż do ok. 10 cm (w końcówce pierwszej fazy porodu). Możesz wtedy odczuwać zimne lub gorące poty, drżenie, nudności, wystąpić mogą wymioty.

Przyjęcie do szpitala

Kiedy skurcze zaczną pojawiać się regularnie – skontaktuj się ze swoim lekarzem lub położną. Po wstępnej ocenie tempa postępu porodu zostaniesz poproszona o przyjazd do szpitala. Weź ciepłą kąpiel lub prysznic, ubierz się tak, by było Ci wygodnie, zmyj lakier z paznokci (ich zabarwienie będzie dla lekarza/położnej ważnym wskaźnikiem Twojego dobrostanu). Pamiętaj o zabraniu ze sobą niezbędnych dokumentów osobistych oraz wyników badań z okresu ciąży.

Pierwszym punktem, z którym zetkniesz się w szpitalu będzie zapewne Izba Przyjęć na Oddziale Porodowym. To miejsce, w którym założona zostanie Twoja dokumentacja szpitalna. Powinnaś zostać zbadana (badanie ginekologiczne wewnętrzne , badanie zewnętrzne, podstawowe pomiary np. ciśnienie krwi, temperatura ciała), powinno być także przeprowadzone badanie dobrostanu mającego narodzić się dziecka.

Jest to też moment, w którym zostaniesz poproszona o wyrażenie zgody na wykonywanie poszczególnych czynności medycznych np. użycie narzędzi położniczych czy podawanie leków. Powinnaś tę kwestię przemyśleć jeszcze przed porodem.

Jeżeli masz jakieś wątpliwości, potrzeby, preferencje i oczekiwania dotyczące postępowania okołoporodowego – pamiętaj, że masz do tego prawo, a personel medyczny powinien to prawo respektować (z uwzględnieniem Twojej i dziecka aktualnej sytuacji zdrowotnej) i uzgadniać z Tobą wszelkie podejmowane zabiegi i badania.

Z Izby Przyjęć przejdziesz lub zostaniesz przewieziona do Sali Porodowej, w której będą miały miejsce kolejne etapy porodu. Wyposażenie takiej sali zależy od placówki, w której zdecydowałaś się rodzić. Powinno tam być specjalne łóżko porodowe, dostęp do toalety, prysznic lub wanna, mogą być drabinki gimnastyczne, piłki lub worki sako. Pamiętaj, że zakładanie wkłucia do żyły obwodowej (w celu podawania np. leków, nawodnienia) czy cewnikowanie nie jest standardem i powinno nastąpić jedynie w sytuacji tego wymagającej.

Jak rozwija się akcja skurczowa?

Początek porodu to faza o niewielkiej (u niektórych kobiet jest to faza utajona) do umiarkowanej intensywności skurczów. Początkowo skurcze są krótkotrwałe i rzadkie – co 15-20 minut. Stopniowo przybierają jednak na intensywności, długości i częstotliwości. Pojawiają się co 6 minut i trwają około 30 sekund. Ból przypomina trochę bóle miesiączkowe.

Aktywna faza pierwszego etapu porodu obejmuje skurcze o częstotliwości co 4-5 minut, trwające 35-45 sekund. Brzuch nie jest już miękki, ale ból jest jeszcze do zniesienia.

Pod koniec tej fazy porodu pojawiają się skurcze o dużej intensywności, z częstotliwością co 2-3 minuty i trwające 45-60 sekund. Brzuch jest już bardzo twardy, osiągane są ostatnie centymetry rozwarcia szyjki macicy. Pod koniec tego etapu będziesz z pewnością mocno wyczerpana, ale wraz z rozpoczęciem właściwego porodu zdołasz się zmobilizować do jeszcze chwili wysiłku.

Sposoby łagodzenia bólów porodowych

Nasilenie odczuwanych bólów porodowych bywa bardzo różne. Znana jest teza, że percepcja bólu zależy od nastawienia rodzącej, od jej wiedzy i świadomości dotyczącej fizjologii porodu, od wiary we własne możliwości oraz zaufania do położnej i lekarza.

Spośród niefarmakologicznych metod łagodzenia bólów porodowych warto rozważyć:

- masaże, zmiany pozycji, ćwiczenia fizyczne, immersję wodną, techniki oddechowe i relaksacyjne, aromaterapię, akupunkturę, modlitwę, muzykoterapię, autohipnozę, metodę „przeciwparcia” itp.

Wśród farmakologicznych metod możliwych do zastosowania podczas porodu wyróżnić można:

- znieczulenie zewnątrzoponowe (lędźwiowe), powodujące zniesienie czucia od pasa w dół, może wydłużyć drugi etap porodu i utrudnić rodzącej efektywne parcie; możliwe jest ono do zastosowania od ok. 4 cm. rozwarcia szyjki macicy i z reguły nie podaje się go tuż przed fazą skurczów partych,

- blokada lędźwiowa, podobna w procedurze do znieczulenia zewnątrzoponowego, ale działająca głębiej, stosowana często przy cięciu cesarskim,

- blokada „siodłowa”, znosząca czucie w okolicach pochwy i krocza, stosowana przy porodach zabiegowych (przy konieczności użycia kleszczy lub próżniociągu),

- blokada krocza, płytkie znieczulenie miejscowe okolic pochwy lub krocza, stosowane podczas szycia,

- znieczulenie ogólne, głębokie uśpienie pacjentki na czas wydobycia dziecka, stosowane do cięć cesarskich wykonywanych w trybie pilnym i sporadycznie do niektórych porodów z użyciem kleszczy; ponieważ środek znieczulający działa także na dziecko, podawany jest zwykle w ostatnich chwilach przed wydobyciem dziecka tak, aby nie zdążył on dotrzeć do organizmu dziecka.

Co w etapie I robi położna?

• Ocenia postęp porodu – przeprowadza badanie wewnętrzne (ocenia rozwarcie i stan szyjki macicy) oraz badanie zewnętrzne (sprawdza ułożenie płodu),
• Ocenia stan rodzącej – wykonuje pomiary RR, temperatury, HR,
• Ocenia stan dziecka w brzuchu mamy – dokonuje pomiaru FHR serca,
• Ocenia częstotliwość i efektywność akcji skurczowej, a także ewentualną wydzielinę z dróg rodnych (zabarwienie sączących się wód płodowych, pojawienie się krwi),
• Przypomina o nawadnianiu (w razie konieczności proponuje kroplówkę dożylną) i regularnym opróżnianiu pęcherza moczowego (w zaleceniach dla położnych cewnikowanie uznano za zbędną ingerencję),
• Ocenia radzenie sobie z bólem rodzącej – pomaga w stosowaniu niefarmakologicznych technik łagodzenia bólu porodowego, co jest ważne ze względu na efektywność akcji skurczowej i prawidłowość postępu porodu,
• Ocenia stan emocjonalny zarówno rodzącej, jak i osoby jej towarzyszącej – wspiera emocjonalnie, stwarza poczucie bezpieczeństwa,
• Przedstawia propozycje pozycji do porodu właściwego, które uwzględniają zarówno potrzeby kobiety rodzącej, jak i sytuację położniczą (ułożenie płodu, kąt wstawienia główki w kanał rodny).

Etap II – Poród właściwy, urodzenie się dziecka

To etap pomiędzy pełnym rozwarciem szyjki macicy a narodzinami dziecka.

W drugim etapie porodu dziecko zstępuje w głąb miednicy, ustawiając się odpowiednio do kształtu kanału rodnego, skurcze przejściowo słabną, by po chwili ustąpić miejsca kolejnym, którym towarzyszy dodatkowo potrzeba parcia.  Ten etap można podzielić na fazę pasywną, kiedy główka dziecka samoistnie przesuwa się do ujścia kanału rodnego oraz fazę aktywną, w której główną rolę odgrywają techniki parcia przy każdym skurczu.

Główka dziecka wywiera stały ucisk na krocze, w pewnym momencie tkanki krocza osiągają swoje maksymalne napięcie tak, że nie czują już bólu. To właśnie w tym momencie wykonywane jest ewentualne nacięcie krocza, którego konieczność powinna być jednak podyktowana dobrem pacjentki (przy ryzyku rozległego pęknięcia lub gdy przewiduje się, że dziecko jest duże) i dobrem dziecka (gdy dziecko znajduje się w położeniu miednicowym lub zachodzi konieczność zabiegowego zakończenia porodu np. z użyciem kleszczy lub próżnociągu).

Poród to ciężka praca, masz więc prawo do wydawania dźwięków, stękania czy nawet krzyczenia, dobrze jest jednak zapamiętać, że z fizjologicznego punktu widzenia korzystniejsze są raczej niskie dźwięki niż te wysokie, zakłócające oddychanie.

Jakich działań możesz się spodziewać ze strony położnej?

• Rozpoznaje II etap porodu – potwierdza pełne rozwarcie szyjki macicy, ocenia stan pęcherza płodowego, ocenia czynność skurczową macicy,
• Może podjąć decyzję o dokonaniu amniotomii (przebiciu pęcherza płodowego), co ma na celu przyspieszenie przebiegu porodu lub dokładniejszą ocenę rodzącego się dziecka. Od chwili przerwania błony owodniowej należy ograniczyć badania wewnętrzne, aby uniknąć zakażenia.
• Ocenia dobrostan płodu – odsłuchuje FHR co 5 minut i po każdym skurczu,
• Ocenia postęp porodu – przeprowadza badanie zewnętrzne, jeśli jest konieczność to także wewnętrzne, identyfikuje pojawienie się odruchu parcia u rodzącej,
• Dba o przyjmowanie przez rodzącą odpowiedniej pozycji (zalecane są pozycje wertykalne i immersje wodne) przy uwzględnieniu preferencji rodzącej i przy uwzględnieniu bieżącej sytuacji położniczej,
• Podejmuje decyzję o ochronie krocza lub nacięciu – ocenia budowę anatomiczną tkanek krocza (w zaleceniach dla położnych - unikanie nacięcia),
• Dokonuje wyboru odpowiednich technik parcia (zalecane jest ograniczenie aktywnego parcia, aby pozwolić główce na samoistne zstępowanie w kanale rodnym głównie dzięki sile skurczów macicy i naturalnemu odruchowi parcia), także przy uwzględnieniu preferencji rodzącej,
• Przypomina o regularnym opróżnianiu pęcherza moczowego i nawodnieniu rodzącej (woda niegazowana w małych porcjach),
• Ocenia stan emocjonalny rodzącej – jest to ważne ze względu na wpływ na postęp porodu.

Etap III – Tuż po urodzeniu dziecka

Właśnie urodziłaś dziecko! Wszelkie dolegliwości nagle przestają być ważne, niedługo zapomnisz o bólu. Jeśli wszystko poszło dobrze, dziecko zostaje z mamą na dłużej, może ona już wtedy podjąć próbę karmienia dziecka, wydzielane są kolejne porcje oksytocyny. Niemal natychmiast po urodzeniu dziecka zaczyna zwijać się macica, obkurcza się, by powrócić w niedługim czasie do okresu sprzed ciąży.

Co robi położna tuż po narodzinach dziecka?

• Zapewnia matce i dziecku kontaktu „skóra do skóry” natychmiast po porodzie, niezależnie od finalnej pozycji (zalecane jest, aby trwał on co najmniej 2 godziny), a także po porodzie metodą cesarskiego cięcia choćby na chwilę,
• Ocenia stan noworodka wg skali Apgar po 1, 3, 5 i 10-u minutach po urodzeniu,
• Przecina (po uzgodnieniu może to zrobić np. tata dziecka) pępowinę po ustaniu jej tętna i zaopatrza kikut specjalnym klipsem,
• Bacznie obserwuje ogólny stan zdrowotny rodzącej – dokonuje pomiaru RR, temperatury, HR,
• Kontroluje krwawienie z dróg rodnych świeżo upieczonej mamy oraz objawy odklejania się łożyska (nie zaleca się: pociągania za sznur pępowinowy, naciskania macicy, podawania oksytocyny w III i IV okresie porodu),
• Umożliwia kobiecie podjęcie próby karmienia piersią, gdy mama i noworodek są na to gotowi – pomaga w przystawieniu noworodka do piersi, ewentualnie koryguje technikę ssania.

Etap IV – Wydalenie łożyska

Pozostało jeszcze tylko wydalenie łożyska, co zwykle nie wymaga żadnego wysiłku ze strony rodzącej. Naturalnym sposobem przyspieszenia tego procesu jest rozpoczęcie karmienia noworodka piersią. Uwalniana w ten sposób oksytocyna powoduje skurcze macicy i szybsze odklejenie się łożyska od jej ścianek. Ważne jest, aby sprawdzić czy nie ma żadnych ubytków łożyska i czy nic nie pozostało w macicy (zagrażałoby to wystąpieniem krwotoku).

Możliwe, że na koniec porodu nie obejdzie się jednak bez pewnych dodatkowych zabiegów np. zszywanie tkanek krocza czy łyżeczkowanie jamy macicy (w razie stwierdzenia ubytków łożyska). Dostaniesz jednak wtedy znieczulenie miejscowe, w trudniejszych przypadkach zewnątrzoponowe, rdzeniowe lub ogólne.

Czynności podejmowane przez położną:

• Kontroluje kompletność popłodu (stan błon płodowych, tkanek łożyska, pępowiny),
• Kontroluje stan dróg rodnych – ocenia sklepienie pochwy, stan szyjki macicy i krocza, w przypadku obrażeń dokonuje zszycia i opatruje rany, jeśli nie ma takich uprawnień – robi to lekarz,
• Ocenia krwawienie z dróg rodnych i obkurczanie się mięśnia macicy,
• Kontroluje stan ogólny położnicy – mierzy RR, temperaturę, HR 1 i 2 godziny po porodzie, ocenia samopoczucie mamy,
• Kontroluje stan ogólny noworodka – ocenia zabarwienie skóry, wydolność oddechową, odruchy neurologiczne, mierzy HR, ocenia ewentualne urazy okołoporodowe, wykonuje pomiary podstawowych parametrów: masy ciała, długości, SI, obwodu główki i barków,
• Zapewnia matce i dziecku kontakt fizyczny i wzrokowy oraz ochronę przed utratą ciepła.

Po porodzie

Jeśli stan zdrowia mamy i dziecka pozwalają, zostaniecie razem przewiezieni do sali poporodowej.

• Położna informuje mamę o konieczności samoobserwacji: objawów obkurczania się macicy, krwawień, procesu gojenia się obrażeń krocza, ogólnego samopoczucia oraz o konieczności zgłaszania wszelkich  nieprawidłowości.
• Położna instruuje mamę, jak obserwować stan dziecka: zabarwienie skóry, oddychanie, napięcie mięśni, wydalenie smółki i moczu, aktywne ssanie, kikut pępowiny.
• Położna informuje o badaniu dziecka przez pediatrę lub neonatologa w pierwszej dobie po porodzie oraz o obowiązkowych szczepieniach ochronnych noworodka.
• Położna przygotowuje dokumentację porodu – kartę obserwacji porodu, partogram, dokumenty noworodka, karty informacyjne i obserwacyjne, karty uodpornienia,
• Dokumentuje urodzenie się dziecka – przygotowuje zaświadczenie do USC, dla zakładu pracy/ płatnika składek ZUS, książeczkę zdrowia dziecka,
• Informuje o konieczności rejestracji dziecka w przychodni zdrowia i zgłoszenia dziecka do ubezpieczenia zdrowotnego.

O lęku przed porodem słów kilka…

Strach przed porodem na ogół związany jest z niepewnością co do miejsca porodu (Gdzie? Czy dojadę na czas? Jak mnie tam potraktują?), obawami związanymi z fizjologią porodu (Czy dam radę urodzić? Co z moją intymnością? Jak będzie reagował mój organizm?) oraz lękiem dotyczącym bólów porodowych (Jak silne będą bóle? Czy sobie z nimi poradzę?). Dasz radę i wszystko będzie dobrze. Czy znacie scenę porodu z filmu „Apocalypto”? Studnia zalewana przez ulewę, a w studni stojąca na jednym kamieniu, chowająca się przed najeźdźcami, rodząca kobieta… z kilkuletnim synem siedzącym jej na ramionach… Noworodek rodzi się tuż przed całkowitym zalaniem studni przez wodę. W odpowiednim momencie pojawia się mąż i razem uciekają z wioski. Tak ekstremalny poród na pewno Wam się nie zdarzy, ale każda Mama naprawdę jest w stanie wyzwolić w sobie tak wielkie pokłady siły.

Najważniejsze w porodzie siłami natury jest:

• POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI, PEWNOŚĆ SIEBIE, ZAUFANIE DO SIEBIE JAKO MAMY,  
• ŚWIADOMOŚĆ PORODU, WIEDZA NA TEMAT TEGO, CO SIĘ DZIEJE I PO CO,
• OBECNOŚĆ I WSPARCIE BLISKIEJ OSOBY (MĄŻ, PRZYJACIÓŁKA, DOULA, POŁOŻNA).

Bóle skurczowe i porodowe pełnią ważną funkcję – informują o bieżącym etapie porodu. Pamiętaj, że jest to ból okresowy, który skończy się wraz z narodzinami Twojego dziecka. Bóle porodowe mogą być odczuwane jako silniejsze i bardziej nieprzyjemne, gdy rodząca czuje zdenerwowanie, lęk, niepewność, bezsilność, pozostaje w pozycji dla niej niekomfortowej, wyczuwa negatywne nastawienie personelu medycznego. Warto pamiętać, że poród to współpraca mamy i dzieckaJ. Nadmierna medykalizacja i ingerencja w naturalny poród mogą sprawić, że rodząca odda swoją rolę Matki-Dawczyni Życia w ręce lekarza czy położnej, tracąc tym samym motywację i kontrolę nad swoim własnym porodem. Bardzo dobre efekty w zwalczaniu strachu przed porodem dają tzw. wizualizacje czyli pozytywne wyobrażenia porodu oraz podejście do porodu jako do zadania, najważniejszego w Twoim życiu, w którym to Ty, Mama-Dawczyni Życia, z zewnątrz pomagasz swojemu dziecku pokonać te poszczególne etapy porodu. Powodzenia!

 

Wykorzystane materiały:

„Standardy postępowania oraz procedury medyczne przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych z zakresu opieki okołoporodowej sprawowanej nad kobietą w okresie fizjologicznej ciąży, fizjologicznego porodu, połogu oraz opieki nad noworodkiem”. Ministerstwo Zdrowia, 2010r.

„Model opieki nad kobietą i dzieckiem w fizjologicznym okresie okołoporodowym w praktyce pozaszpitalnej”. Położna. Nauka i praktyka,  4 (12)/2010, wyd. PZWL.

„Dziecko. Zdrowie i rozwój”. Steven A. Dowshen, Neil Izenberg, Elizabeth Bass. Wyd. Świat Książki, Warszawa, 2003r.