NPR w okresie premenopauzy

Premenopauza to okres poprzedzający wystąpienie ostatniej miesiączki (menopauzy) w życiu kobiety. Z powodu powolnego wygasania czynności jajników i związanego z tym zmniejszenia poziomu estrogenów i progesteronu, cykle miesiączkowe w tym okresie stają się nieregularne. Dodatkowo zmianie ulegają dotychczas obserwowane objawy płodności. Czy mimo to można skutecznie stosować NPR w okresie premenopauzy?

Wiele z kobiet wchodzących w okres premenopauzy, z którymi rozmawiałam twierdziło, że zastosowanie typowych reguł NPR w czasie premenopauzy jest bardzo trudne. I rzeczywiście tak jest. Dlaczego?

W okresie premenopauzy możesz spodziewać się następujących zmian podstawowych markerów płodności:

• Krwawienia – mogą być krótsze, ale też mogą wydłużyć się nawet do 10 dni… Można zauważyć także zmiany w intensywności samego krwawienia. Poza krwawieniami miesiączkowymi często pojawiają się także krwawienia śródcykliczne (nie poprzedzone fazą wyższych temperatur) – pamiętaj, że takie krwawienia należy traktować jako czas możliwej płodności.
• Nieregularne cykle – w okresie premenopauzy różnice w długości cykli mogą się wahać od kilkunastu do nawet kilkudziesięciu dni. W latach bezpośrednio poprzedzających menopauzę miesiączki mogą występować nawet raz na pół roku. W takich przedłużonych cyklach występuje kilkakrotne podejście organizmu do owulacji, jednak na skutek zbyt małej ilości hormonów nie dochodzi do jajeczkowania. Na zmianę pojawia się więc faza cyklu, w której możesz zaobserwować lub odczuć obecność wydzieliny śluzowej (czyli faza płodności) i faza suchości (niepłodności). Sporadycznie może dojść do owulacji potwierdzonej wzrostem temperatury  utrzymującym się co najmniej 3 dni (faza niepłodności poowulacyjnej).
• Zamiany w wydzielinie śluzowej szyjki macicy – ogólnie można powiedzieć, że w okresie premenopauzy pogarsza się jakość tej wydzieliny i śluz wytwarzany jest w mniejszej ilości. Zdarzają się jednak i takie sytuacje, że zaobserwować można stale utrzymującą się wydzielinę śluzową.
• Zmiany w obrębie szyjki macicy – bywa, że w okresie premenopauzy szyjka macicy staje się niewrażliwa na stymulację ze strony hormonów, jest stale twarda i sucha.
• Zmiany na wykresie podstawowej temperatury ciała – może się zdarzyć, że dotychczas obserwowany wyraźny wzrost temperatury stanie się nieco mniej wyraźny, będzie dokonywał się dużo wolniej niż dotychczas, czy też nie pojawi się wcale (wykres jednofazowy, „zębaty”).
• Zmiany pozostałych objawów płodności – obserwowane dotąd bóle okołoowulacyjne (podbrzusza, narządów płciowych), jak też bóle piersi, czy bóle krzyżowe potrafią nasilić się, ale również całkowicie zaniknąć.
• „Uderzenia gorąca” – u niektórych kobiet pojawia się dodatkowy drugorzędny objaw płodności, którego występowanie często może zbiegać się z tzw. dniami suchymi, z okresem niepłodności.  Niektórzy badacze twierdzą, że wtedy zwykle poziom estrogenów jest tak niski, że nie może dojść do owulacji[1].

Jak zatem poradzić sobie z oceną takich objawów?

Kilka porad praktycznych dotyczących obserwacji biomarkerów płodności w okresie premenopauzy:

• W okresie premenopauzy nie sprawdza się już używanie samych oznaczeń literowych, kolorowych czy innego rodzaju oznaczeń ogólnych. Konieczne będzie bardziej dokładne, samodzielne opisywanie cech śluzu i porównywanie ich dzień do dnia.
• Zacznij zwracać szczególną uwagę na odczucia związane z obecnością śluzu w obrębie przedsionka pochwy i ich intensywność, ponieważ czasem cechy fizyczne śluzu są już tak słabej jakości, że mogą nie zostać zauważone. Wszelkie obserwacje odnotowuj na karcie cyklu.
• Przy braku wzrostu temperatury i braku owulacji nie wyznacza się Fazy Niepłodności Poowulacyjnej, występuje na zmianę tylko Faza Niepłodności Przedowulacyjnej i Faza Płodności.
• Zwróć uwagę na obecność śluzu także podczas krwawienia miesiączkowego, zwłaszcza gdy zaczyna ono słabnąć (w okresie premenopauzy może zdarzyć się, że faza płodności zacznie się naprawdę wcześnie).
• Samobadanie szyjki macicy jest szczególnie polecane w okresie premenopauzy, zwykle jest to bardzo wiarygodny biomarker, szybko reagujący na zmianę poziomu hormonów.
• Przy trudnościach z zaobserwowaniem śluzu możesz spróbować obserwować i oceniać wydzielinę pobraną podczas samobadania szyjki macicy. Dostępne są także zestawy pomocne do pobierania śluzu z ujścia szyjki macicy – np. 2OS.
• Pamiętaj, że urządzenia typu mikroskop służące do oceny śluzu szyjki macicy czy śliny nie są przeznaczone do stosowania w okresie premenopauzy!
• Stale mierz podstawową temperaturę ciała, aby upewnić się, że owulacja miała miejsce i nastąpił wzrost temperatury.

Przed Tobą rzecz najtrudniejsza, czyli wybór reguł interpretacji zaobserwowanych przez Ciebie markerów płodności.

Przede wszystkim ustalmy, kiedy należy zmienić dotychczas stosowane zasady obserwacji i interpretacji:

• kiedy przekroczysz 40 rok życia,
• jeśli tylko zauważysz jakieś zmiany w długości Twoich indywidualnych faz cyklu,
• kiedy zauważysz pogorszenie obserwowanych objawów płodności (śluz, szyjka macicy, podstawowa temperatura ciała)

Jakie reguły NPR można zastosować w okresie premenopauzy?

PRZY CYKLACH DWUFAZOWYCH:

• Tak długo jak występują cykle dwufazowe z okresową obecnością śluzu szyjki macicy, można do ich interpretacji stosować standardowe Reguły Metody Objawowo-Termicznej.

Czytaj więcej: Szczegółowe zasady wyznaczania dnia płodnych i okresów niepłodności.

• Przy zaobserwowanym słabym/powolnym wzroście temperatury można zastosować Regułę Szczytu, bazującą tylko na obserwacjach śluzu. Faza Płodności kończy się w dniu S+4  (wieczorem czwartego dnia po Dniu Szczytu Śluzu). Następuje Faza Niepłodności Poowulacyjnej.

PRZY CYKLACH JEDNOFAZOWYCH:

• Pamiętajmy, że przy braku wzrostu temperatury i braku owulacji nie możemy wyznaczyć Fazy Niepłodności Poowulacyjnej! W takiej sytuacji występuje na zmianę tylko Faza Niepłodności Przedowulacyjnej i Faza Płodności.
• W okresie premenopauzy, kiedy cykle stają się nieregularne a objawy płodności zanikają i pojawiają się, nie mają zastosowania żadne z reguł obliczeniowych (np. Rötzera, Döringa, 5/6 czy 20/21)dla wyznaczenia fazy niepłodności przedowulacyjnej.
• Przy braku wzrostu temperatury, a przy pojawiających się okresach występowania śluzu nie skutkujących jednak owulacją, możesz zastosować Regułę Szczytu (wg metody prof. Rötzera). Przykład jej zastosowania znajdziesz tu.
• Pewną jej modyfikacją jest Reguła Szczytu dla okresu premenopauzy (wg metody propagowanej przez CCL International)[2], według której Faza Płodności kończy się w dniu S+4 (wieczorem czwartego dnia po dniu szczytu śluzu, ALE Dniu Szczytu wyznaczonego w odmienny sposób niż standardowo – jako ostatni dzień pojawienia się jakiegokolwiek śluzu. Za Dzień Szczytu można przyjąć także ostatni dzień krwawienia lub plamienia śródcyklicznego, jeśli po nim wystąpi dzień bez wydzieliny śluzowej). Następuje Faza Niepłodności Przedowulacyjnej. Przy braku wzrostu temperatury i braku owulacji nie mamy możliwości określenia Fazy Niepłodności Poowulacyjnej.
• Jeśli po kilku cyklach jednofazowych nastąpi jednak normalny wzrost temperatury związany z owulacją, do wyznaczenia Fazy Niepłodności Poowulacyjnej stosujemy standardową Regułę metody objawowo-termicznej.
• Jeżeli w okresie poprzedzającym menopauzę zaobserwujesz obecność stałej wydzieliny śluzowej, a wykres PTC pozostaje jednofazowy, należy spróbować ustalić Podstawowy Model Niepłodności. Podstawowy Model Niepłodności ustalamy przez 14 dni, próbując określić charakterystyczne cechy stale obecnej wydzieliny. Jakakolwiek zmiana/ odchylenie od PMN oznacza koniec Fazy Niepłodności Przedowulacyjnej i przejście do Fazy Płodności. Zgodnie z regułą PMN stosowaną w okresie premenopauzy, koniec Fazy Płodności wyznaczamy na dzień S+4 (wieczorem czwartego dnia po dniu Szczytu Śluzu).

Jak w naturalny sposób pomóc sobie w okresie premenopauzy?

• Odpowiednia dieta – pełnoziarniste produkty, mało cukru i pszennej mąki, warzywa, owoce, ryby, mięso drobiowe nie czerwone, wapń.
• Wyeliminowanie soli, kofeiny, alkoholu, papierosów.
• Suplementacja – magnez, wapń + Wit. D
• Olej lniany, sproszkowany korzeń Maki (Maca, Lepidium meyenii Walp., Lepidium Peruvianum Chacon) czy produkty sojowe i inne naturalne estrogeny mogą pomóc łagodzić nieprzyjemne objawy klimakteryczne.
• Regularna (!) aktywność fizyczna tj. długie spacery, bieganie, aerobic, ćwiczenia rozciągające, jazda na rowerze, pływanie.
• Poprawa cyklu (gł. funkcji ciałka żółtego) – przez co najmniej 3 miesiące - preparat Castagnus na bazie niepokalanka mnisiego, olej z wątroby dorsza, naturalny progesteron (Luteina), regulacja cyklu za pomocą światła w nocy (5 dni po pojawieniu się śluzu całkowicie zaciemniamy sypialnię).
• Poprawa obrazu śluzu szyjki macicy – Olejek z wiesiołka, Wit. E, Wit. B6, Siemię lniane, dużo wody pitej w ciągu dnia, ograniczenie stosowania leków antyhistaminowych.

Pewnie część z Was zastanawia się, jak duże są możliwości prokreacyjne kobiet w okresie premenopauzy? Poza wiekiem i dramatycznie obniżającą się zdolnością kobiety do poczęcia dziecka, zajście w ciążę w okresie premenopauzy utrudniają m. in.:

• rzadziej pojawiające się owulacje, cykle bezowulacyjne, słabe wzrastanie pęcherzyków jajnikowych, obniżone wydzielanie poszczególnych hormonów,
• pogorszenie się jakości lub całkowity zanik śluzu produkowanego przez szyjkę macicy, który przecież ma za zadanie odpowiednie odżywienie i transport plemników, a więc ich przetrwanie w drogach rodnych kobiety,
• słabe wydzielanie progesteronu objawia się skróceniem poowulacyjnej fazy cyklu (fazy wyższych temperatur, lutealnej), co w rezultacie powoduje trudności z implantacją zarodka i rozwojem ciąży.

W wieku 45 -50 lat prawdopodobieństwo poczęcia dziecka wynosi 1 na 500, a w wieku 50 i więcej – 1 na 10.000.

Opracowano na podstawie:

Vicki Braun, „Snapshots of premenopause”, Family Foundations, CCL International, Cincinnati, Ohio, March/April 2012

Josef RÖtzer, Elizabeth RÖtzer, „Ja i mój cykl”, INER Polska, Warszawa 2007

Marilyn M. Shannon, „Fertility, Cycles and Nutrition”, CCL International, Cincinnati, Ohio, 2009.